راهنمای جامع: تهمت، افترا، نشر اکاذیب (تفاوت و مجازات)
تهمت افترا نشر اکاذیب
تهمت، افترا و نشر اکاذیب سه مفهوم حقوقی هستند که با آبرو و حیثیت افراد سروکار دارند و دانستن تفاوت ها، ارکان و مجازات های آن ها در قانون ایران برای حفظ حقوق شخصی و اجتماعی ضروری است.
در زندگی اجتماعی، آبرو و حیثیت افراد جایگاهی والا دارد و هرگونه خدشه به آن، می تواند تبعات جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد. نظام حقوقی ایران نیز با وضع قوانین مشخص، از این حق معنوی شهروندان حمایت می کند. جرایم علیه حیثیت معنوی، دسته ای از جرایم هستند که هدف آن ها صیانت از شرافت، اعتبار و آبروی افراد است. در میان این جرایم، مفاهیمی چون تهمت، افترا و نشر اکاذیب به کرات شنیده می شوند و گاه با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند. در ادامه به تشریح دقیق این جرایم، تفاوت های کلیدی آن ها و مجازات های قانونی مربوطه می پردازیم تا راهنمایی جامع برای درک این مسائل حقوقی ارائه شود.
تهمت: ابهامات قانونی و جایگاه حقوقی آن
تهمت یکی از واژگانی است که در گفت وگوهای روزمره بسیار به کار می رود و در عرف عامیانه به معنای نسبت دادن یک اتهام یا کار نادرست به دیگری، بدون داشتن مدرک و دلیل کافی است. اغلب افراد زمانی که مورد اتهامی ناروا قرار می گیرند، می گویند: این تهمت است. این اصطلاح بار معنایی سنگینی در فرهنگ ما دارد و معمولاً با احساس بی عدالتی و هتک حرمت همراه است.
تهمت در عرف عامیانه
در زبان روزمره، تهمت به هرگونه انتساب نادرست و بی اساس به فردی اطلاق می شود، صرف نظر از اینکه آن انتساب یک جرم قانونی باشد یا صرفاً یک عمل ناپسند اخلاقی. وقتی فردی به دیگری دروغ، بی صداقتی یا هر رفتار ناخوشایند دیگری را نسبت می دهد، در عرف این عمل را تهمت می نامند. این برداشت عرفی، گسترده تر از تعریف حقوقی است و بسیاری از موارد را شامل می شود که ممکن است در قانون مجازات های متفاوتی داشته باشند.
تهمت در نگاه قانون
در نظام حقوقی ایران، تهمت به تنهایی یک عنوان مجرمانه مستقل نیست و قانون مستقیماً جرمی تحت این نام تعریف نکرده است. در واقع، تهمت یک اصطلاح عامیانه است که در چارچوب مفاهیم حقوقی مانند افترا، قذف یا حتی توهین جای می گیرد و بسته به نوع انتساب و شرایط آن، یکی از این عناوین مجرمانه بر آن صدق می کند. برای مثال، اگر تهمت شامل نسبت دادن یک جرم خاص به دیگری باشد که نتوان آن را اثبات کرد، در این صورت به عنوان افترا تلقی می شود. اگر این اتهام از نوع زنا یا لواط باشد، تحت عنوان قذف مورد بررسی قرار می گیرد که مجازات حدی دارد.
تفاوت تهمت با توهین نیز در این نکته نهفته است که در توهین، هدف اصلی تحقیر و خوار شمردن شخص با استفاده از الفاظ رکیک یا رفتار توهین آمیز است، بدون اینکه لزوماً جرمی به او نسبت داده شود. اما در تهمت (که در قالب افترا یا قذف حقوقی نمود پیدا می کند)، کانون توجه بر انتساب یک عمل مجرمانه یا ناپسند است.
افترا: نسبت دادن صریح و دروغ جرم به دیگری
افترا، یکی از جرایم مهم علیه حیثیت معنوی افراد است که در قانون مجازات اسلامی به صراحت تعریف و برای آن مجازات تعیین شده است. این جرم به طور خاص به نسبت دادن یک عمل مجرمانه به دیگری اشاره دارد، در حالی که انتساب دهنده نمی تواند صحت ادعای خود را اثبات کند.
تعریف قانونی افترا
بر اساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، جرم افترا زمانی محقق می شود که فردی «به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید.»
از این تعریف می توان عناصر اصلی جرم افترا را استخراج کرد:
- نسبت دادن صریح: باید یک امر مجرمانه به طور واضح و روشن به شخص دیگری نسبت داده شود.
- جرم بودن امر منتسب: آنچه که به دیگری نسبت داده می شود، باید طبق قانون، جرم محسوب گردد.
- عدم توانایی در اثبات صحت اسناد: فرد انتساب دهنده (مفتری) باید نتواند صحت ادعای خود را در دادگاه به اثبات برساند.
ارکان جرم افترا
برای تحقق جرم افترا، مانند هر جرم دیگری، وجود سه رکن قانونی، مادی و معنوی ضروری است:
الف) رکن قانونی
رکن قانونی جرم افترا همان ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) است که به صراحت این عمل را جرم انگاری کرده و برای آن مجازات تعیین نموده است.
ب) رکن مادی
رکن مادی به جنبه فیزیکی و قابل مشاهده جرم اشاره دارد:
- رفتار مجرمانه: این رفتار شامل انتساب یا انتشار است. انتساب به معنای نسبت دادن مستقیم یک جرم به فرد است و انتشار به معنای پخش و عمومی کردن این انتساب.
- وسیله ارتکاب: قانون وسایل متعددی را برای ارتکاب این جرم برمی شمارد، از جمله اوراق چاپی یا خطی، روزنامه، جراید، نطق در مجامع. عبارت هر وسیله دیگر نشان دهنده شمول این ماده بر ابزارهای نوین ارتباطی مانند فضای مجازی، شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها نیز هست.
- موضوع جرم: موضوع افترا باید امری باشد که مطابق قانون جرم محسوب می شود. این نکته بسیار حائز اهمیت است؛ مثلاً نسبت دادن بی اخلاقی یا سوءرفتار اخلاقی که در قانون جرم نیست، افترا محسوب نمی شود، مگر آنکه خودِ آن رفتار مصداق جرم خاصی باشد.
- شرط سلبی: مهم ترین شرط در رکن مادی افترا، عدم توانایی مفتری در اثبات صحت انتساب است. اگر فرد بتواند ثابت کند آنچه نسبت داده، حقیقت دارد، جرم افترا محقق نخواهد شد.
ج) رکن معنوی
رکن معنوی به قصد و اراده مجرمانه فرد مربوط می شود:
- علم به کذب بودن: مرتکب باید بداند که آنچه به دیگری نسبت می دهد، دروغ و خلاف واقع است. این علم، اساس سوءنیت خاص در جرم افترا است.
- قصد اضرار: فرد باید نیت صدمه زدن به حیثیت و آبروی شخص مورد افترا را داشته باشد.
مصادیق جرم افترا
برخی از مصادیق عینی جرم افترا عبارتند از:
- نسبت دادن اختلاس یا ارتشا به کارمندی دولتی در یک نامه اداری، بدون داشتن مدرک اثباتی.
- انتشار مطلبی در یک روزنامه یا وب سایت خبری که فردی را به سرقت متهم کند، در حالی که این ادعا دروغ باشد و قابل اثبات نباشد.
- سخنرانی در یک جمع عمومی و نسبت دادن کلاهبرداری به یک تاجر، در صورتی که نتوان صحت آن را ثابت کرد.
مجازات جرم افترا
مطابق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، مجازات جرم افترا در حال حاضر «جزای نقدی درجه شش» است. پیش از این، مجازات شامل حبس از یک ماه تا یک سال و تا ۷۴ ضربه شلاق یا یکی از آنها بود.
یک تبصره مهم نیز در این ماده وجود دارد: «در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.» این تبصره نشان می دهد که حتی اگر فرد بتواند صحت یک امر مجرمانه را ثابت کند، اما انتشار آن باعث اشاعه فحشا در جامعه شود، باز هم مجرم محسوب می شود.
افترای عملی (افترا با صحنه سازی)
علاوه بر افترا به وسیله گفتار یا نوشتار، قانون مجازات اسلامی نوع دیگری از افترا را نیز تحت عنوان «افترای عملی» پیش بینی کرده است. ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) به این جرم می پردازد که در آن، فرد به جای نسبت دادن لفظی جرم، با اقدامات فیزیکی و صحنه سازی، دیگری را متهم می کند.
افترای عملی زمانی رخ می دهد که فردی «عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری آلات و اَدَو ات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او می گردد بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به اوست بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا تا (۷۴) ضَربه شلاق محکوم می شود.»
تفاوت اصلی این نوع افترا با افتراهای قولی یا کتبی در نحوه ارتکاب آن است. در افترای عملی، هدف از طریق اعمال فیزیکی و صحنه سازی محقق می شود.
ارکان و مصادیق افترای عملی
- رفتار مجرمانه: قرار دادن یا مخفی کردن آلات و ادوات جرم یا اشیاء اتهام آور در متعلقات دیگری (منزل، محل کار، جیب و…).
- قصد متهم کردن: فرد باید با قصد و نیت صریح متهم کردن دیگری این عمل را انجام دهد. اگر صرفاً برای خلاص شدن از مدرک جرم خود، آن را در محل دیگری رها کند و قصد متهم کردن آن شخص را نداشته باشد، افترا عملی محقق نمی شود.
- تعقیب شخص بی گناه: شرط تحقق این جرم این است که در اثر این صحنه سازی، شخص بی گناه تعقیب قضایی شود.
- زمان تحقق جرم: جرم افترای عملی، برخلاف سایر جرایم که به محض ارتکاب فعل مادی محقق می شوند، پس از صدور قرار منع تعقیب یا حکم برائت قطعی شخص مورد اتهام، محقق می شود. این شرط زمانی برای جلوگیری از طرح شکایت های بی مورد و ایجاد اطمینان از بی گناهی فرد است.
از مصادیق افترای عملی می توان به قرار دادن مواد مخدر در خودروی فردی بی گناه، جعل اسناد مالی و جاگذاری آن ها در محل کار دیگری برای متهم کردن او به کلاهبرداری، یا دستکاری صحنه یک جرم به گونه ای که شواهد به سمت شخص خاصی منحرف شود، اشاره کرد.
مجازات افترای عملی
مجازات افترای عملی بر اساس ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی، «حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا تا (۷۴) ضربه شلاق» است. شدت مجازات بستگی به تصمیم قاضی و شرایط پرونده دارد.
نشر اکاذیب: انتشار اخبار خلاف واقع با قصد معین
نشر اکاذیب نیز از جمله جرایم علیه حیثیت معنوی افراد و آرامش عمومی جامعه است. این جرم به انتشار اخبار دروغین یا نسبت دادن اعمال خلاف واقع به دیگران با اهداف خاص اشاره دارد.
تعریف قانونی نشر اکاذیب
بر اساس ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، جرم نشر اکاذیب زمانی محقق می شود که فردی «به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه.»
عناصر اصلی این تعریف عبارتند از:
- اظهار اکاذیب یا اعمال خلاف حقیقت: موضوع جرم، اخبار دروغ، شایعات کذب یا نسبت دادن اعمالی است که واقعیت ندارند.
- قصد اضرار یا تشویش اذهان: وجود سوءنیت خاص، یعنی قصد صدمه زدن به شخص یا قصد ایجاد نگرانی و آشفتگی در افکار عمومی یا در میان مقامات رسمی، برای تحقق این جرم ضروری است.
ارکان جرم نشر اکاذیب
برای جرم نشر اکاذیب نیز سه رکن قانونی، مادی و معنوی لازم است:
الف) رکن قانونی
رکن قانونی جرم نشر اکاذیب همان ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) است.
ب) رکن مادی
- رفتار مجرمانه: این رفتار می تواند اظهار (بیان مستقیم) یا نسبت دادن (شامل نقل قول از دیگران) باشد. بنابراین، حتی نقل یک خبر کذب از منبعی دیگر نیز می تواند منجر به جرم نشر اکاذیب شود.
- وسیله ارتکاب: قانون به ابزارهای متعددی اشاره می کند: نامه، شکواییه، مراسلات، عرایض، گزارش، اوراق چاپی یا خطی (با امضا یا بدون امضا). مانند افترا، با توجه به گسترش فناوری، این ماده می تواند شامل انتشار در فضای مجازی نیز شود.
- موضوع جرم: اکاذیب یا اعمالی برخلاف حقیقت. برخلاف افترا که حتماً باید نسبت دادن یک جرم باشد، در نشر اکاذیب موضوع می تواند هر خبر دروغ یا عمل خلاف واقعی باشد که لزوماً جرم نیست، اما قصد ضرر رساندن یا تشویش اذهان را در پی دارد.
ج) رکن معنوی
رکن معنوی در نشر اکاذیب از اهمیت ویژه ای برخوردار است و شامل دو جزء است:
- علم به کذب بودن: مرتکب باید بداند که مطلبی که منتشر می کند، دروغ و خلاف واقع است.
- قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی/مقامات رسمی: باید نیت مشخصی برای آسیب رساندن به غیر (شخص حقیقی یا حقوقی) یا برهم زدن آرامش فکری جامعه یا مقامات دولتی وجود داشته باشد. این قصد مجرمانه در نشر اکاذیب، شرطی اساسی است و بدون آن، حتی اگر خبری دروغ منتشر شود، جرم محقق نمی گردد.
مصادیق جرم نشر اکاذیب
برخی از مصادیق جرم نشر اکاذیب:
- انتشار شایعه کذب درباره وضعیت اقتصادی یک شرکت بورسی با هدف کاهش ارزش سهام آن.
- نشر اخبار دروغین درباره وقوع یک بیماری همه گیر در یک شهر برای ایجاد رعب و وحشت عمومی.
- ارسال گزارش های خلاف واقع به یک مقام دولتی درباره عملکرد یک اداره با هدف بدنام کردن آن.
- انتشار محتوای فریبنده و غیرواقعی در شبکه های اجتماعی برای گمراه کردن افکار عمومی.
مجازات جرم نشر اکاذیب
مجازات جرم نشر اکاذیب طبق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، «حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (۷۴) ضربه» است. این مجازات، علاوه بر «اعاده حیثیت در صورت امکان» خواهد بود. منظور از اعاده حیثیت در این مورد، این است که اگر امکان رفع اثر از اخبار دروغین و بازگرداندن آبروی فرد وجود داشته باشد، دادگاه می تواند به آن حکم دهد.
حفظ آبرو و حیثیت افراد، ستون فقرات اعتماد در جامعه است. قانون با جرم انگاری تهمت، افترا و نشر اکاذیب، تلاش می کند تا این ستون ها را محکم نگاه دارد و از آسیب های ناشی از بی مسئولیتی در گفتار و نوشتار جلوگیری کند.
تفاوت های کلیدی و ظرایف حقوقی
گرچه تهمت، افترا و نشر اکاذیب همگی به نوعی به انتساب ناروا و دروغین به افراد مربوط می شوند، اما تفاوت های حقوقی مهمی دارند که آن ها را از یکدیگر متمایز می کند. درک این تفاوت ها برای تشخیص صحیح جرم و پیگیری قانونی آن ضروری است.
تفاوت تهمت و افترا
همان طور که پیشتر گفته شد، تهمت بیشتر یک اصطلاح عامیانه است و در زبان حقوقی به خودی خود یک عنوان مجرمانه مستقل نیست. تهمت را می توان چتری دانست که مفاهیمی مانند افترا یا قذف را در بر می گیرد. به عبارت دیگر، هر افترا یک تهمت است، اما هر تهمتی لزوماً افترا نیست و ممکن است در قالب قذف (نسبت دادن زنا یا لواط) یا حتی توهین (اگر صرفاً حاوی الفاظ رکیک باشد و جرم خاصی را نسبت ندهد) جای گیرد.
کلیدی ترین تفاوت در این است که برای تحقق افترا از نظر حقوقی، باید به صورت صریح و درست، یک جرم قانونی به دیگری نسبت داده شود و نسبت دهنده نیز نتواند آن را اثبات کند. در حالی که تهمت در عرف، می تواند شامل نسبت دادن هرگونه عمل ناپسند یا خلاف واقع باشد، حتی اگر آن عمل در قانون جرم نباشد.
تفاوت افترا و نشر اکاذیب
این دو جرم شباهت های زیادی دارند، اما تفاوت های ماهوی آن ها از نظر رکن مادی و معنوی قابل توجه است:
-
موضوع جرم:
- در افترا، موضوع الزاماً «نسبت دادن یک عمل مجرمانه» است که طبق قانون جرم تلقی می شود.
- در نشر اکاذیب، موضوع «انتشار خبر دروغ» یا «نسبت دادن عملی خلاف واقع» است که لزوماً نباید جرم باشد. می تواند یک خبر کذب مالی، اجتماعی، یا فرهنگی باشد که منجر به ضرر یا تشویش اذهان شود.
-
قصد مجرمانه (سوءنیت خاص):
- در افترا، قصد اصلی «نسبت دادن جرم دروغ» است و از این طریق، آبروی فرد خدشه دار می شود.
- در نشر اکاذیب، قصد مجرمانه می تواند «اضرار به غیر» (آسیب رساندن مادی یا معنوی) یا «تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی» باشد. دامنه قصد مجرمانه در نشر اکاذیب گسترده تر است.
-
شرط اثبات:
- در افترا، شرط تحقق جرم، «عدم توانایی مفتری در اثبات صحت انتساب» است. اگر بتواند ثابت کند، تبرئه می شود.
- در نشر اکاذیب، شرط اصلی «دروغ بودن مطلب» است. بار اثبات کذب بودن خبر، بر عهده شاکی است.
-
وسیله ارتکاب:
- دامنه وسایل ارتکاب در افترا (ماده ۶۹۷) کمی وسیع تر ذکر شده و به هر وسیله دیگر اشاره دارد.
- در نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸)، ابزارهای خاص تری مانند نامه، شکواییه، اوراق چاپی/خطی و… مشخص شده اند، اگرچه هر وسیله دیگر در مفهوم آن گنجانده می شود.
به طور خلاصه، افترا همیشه شامل تهمت زدن به ارتکاب جرم است، در حالی که نشر اکاذیب می تواند شامل هرگونه دروغ گویی باشد که به قصد ضرر زدن یا تشویش اذهان صورت گیرد.
جنبه های عملی و مدرن این جرایم
با گسترش فناوری و استفاده روزافزون از فضای مجازی، نحوه ارتکاب و پیگیری جرایم علیه حیثیت معنوی نیز متحول شده است. در این بخش به بررسی ابعاد عملی این جرایم در دنیای امروز می پردازیم.
نشر اکاذیب در فضای مجازی و مطبوعات
فضای مجازی و رسانه های چاپی (مطبوعات) دو بستر اصلی برای انتشار گسترده اطلاعات هستند که می توانند زمینه را برای ارتکاب جرایم نشر اکاذیب و افترا فراهم کنند.
قانون جرائم رایانه ای
با توجه به اهمیت فضای مجازی، ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای به طور خاص به نشر اکاذیب از طریق سامانه های رایانه ای و مخابراتی می پردازد. این ماده مقرر می دارد: «هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه ای یا مخابراتی اکاذیبی را اظهار نماید یا اعمالی را که خلاف حقیقت است، منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، اعم از این که از طریق مزبور ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
این ماده تأکید می کند که حتی اگر ضرر مادی یا معنوی نیز وارد نشود، صرف قصد اضرار یا تشویش اذهان برای تحقق جرم کافی است. این موضوع نشان دهنده جدیت قانونگذار در برخورد با انتشار اطلاعات دروغ در بستر دیجیتال است.
قانون مطبوعات
در حوزه مطبوعات، قوانین خاصی برای حفظ حیثیت افراد و مسئولیت پذیری رسانه ها وجود دارد. مواد ۲۳ و ۳۰ قانون مطبوعات، مسئولیت مدیر مسئول نشریه را در قبال مطالب منتشر شده و حق پاسخگویی شاکی را مشخص می کند. اگر در یک نشریه، مطالب توهین آمیز، افتراآمیز یا خلاف واقع منتشر شود، فرد ذی نفع حق دارد پاسخ خود را ارسال کند و نشریه موظف به چاپ آن است. در صورت عدم رعایت این حق، شاکی می تواند به دادستان عمومی شکایت کند.
تفاوت های رسیدگی و مجازات نشر اکاذیب در فضای سنتی و مجازی عمدتاً به مراجع صالح رسیدگی و گاه به جزئیات مجازات برمی گردد، اما اصول کلی جرم انگاری ثابت است.
نحوه شکایت و مراجع صالح رسیدگی
برای افرادی که مورد تهمت، افترا یا نشر اکاذیب قرار گرفته اند، آگاهی از مراحل قانونی شکایت و مراجع صالح رسیدگی اهمیت زیادی دارد. این فرآیند معمولاً شامل گام های زیر است:
- ثبت شکایت: شاکی ابتدا باید در سامانه ثنا ثبت نام کند و سپس با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکواییه خود را تنظیم و ثبت نماید.
-
مدارک و دلایل لازم: برای اثبات جرم، جمع آوری ادله کافی ضروری است. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:
- شهادت شهود
- اسکرین شات از پیام ها یا صفحات مجازی (در صورت ارتکاب در فضای آنلاین)
- فیلم و فایل صوتی (با رعایت قوانین مربوط به محرمانه بودن مکالمات)
- مستندات چاپی (روزنامه، مجله، نامه)
- گزارش کارشناسی (در صورت نیاز به تحلیل فنی محتوا)
- مراجع صالح: پس از ثبت شکواییه، پرونده به دادسرای مربوطه (دادسرا عمومی و انقلاب یا دادسرای جرائم رایانه ای در صورت جرایم سایبری) ارجاع می شود. دادسرا پس از تحقیقات مقدماتی، در صورت احراز وقوع جرم و کافی بودن ادله، قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست صادر می کند و پرونده برای صدور حکم به دادگاه کیفری (معمولاً دادگاه کیفری دو) ارسال می شود.
- مشاوره حقوقی: توصیه می شود که قبل از هرگونه اقدام، با وکیل متخصص در امور کیفری و جرایم علیه حیثیت مشاوره شود. یک وکیل می تواند راهنمایی های لازم را در جمع آوری مدارک، تنظیم شکواییه و پیگیری مراحل قضایی ارائه دهد.
قابل گذشت بودن یا نبودن
قابلیت گذشت بودن جرم به این معناست که آیا شاکی با رضایت خود می تواند از ادامه پیگیری و مجازات متهم جلوگیری کند یا خیر.
- افترا: جرم افترا (ماده ۶۹۷) از جرایم قابل گذشت محسوب می شود. این بدان معناست که با رضایت شاکی، تعقیب کیفری و اجرای مجازات متوقف می گردد.
-
نشر اکاذیب:
- نشر اکاذیب به شیوه سنتی (ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی) نیز قابل گذشت است.
- اما در مورد نشر اکاذیب از طریق سامانه های رایانه ای و مخابراتی (ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای)، بر اساس نظر غالب حقوق دانان، این جرم «غیرقابل گذشت» است. یعنی حتی با رضایت شاکی نیز، دادسرا و دادگاه موظف به ادامه رسیدگی و صدور حکم هستند، زیرا این نوع نشر اکاذیب می تواند منافع عمومی جامعه را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
اعاده حیثیت
اعاده حیثیت به معنای بازگرداندن آبرو، اعتبار و جایگاه اجتماعی فردی است که حیثیت او به ناحق مورد خدشه قرار گرفته است. این حق برای قربانیان تهمت، افترا و نشر اکاذیب بسیار مهم است.
- تعریف و اهمیت: پس از اینکه بی گناهی فردی در دادگاه ثابت شود (مثلاً با صدور حکم برائت یا قرار منع تعقیب)، او می تواند برای اعاده حیثیت خود اقدام کند. هدف از اعاده حیثیت، جبران لطمات معنوی و بازگرداندن وضعیت پیشین آبرویی فرد است.
- شرایط و مراحل: اعاده حیثیت معمولاً پس از برائت قطعی از اتهام مطرح می شود. شاکی می تواند از دادگاه درخواست کند که حکم برائت او در رسانه های عمومی منتشر شود یا فرد مفتری/ناشر اکاذیب ملزم به جبران خسارات معنوی و رفع سوءاثر از اتهامات خود گردد.
-
انواع اعاده حیثیت:
- اعاده حیثیت عام: مربوط به مواردی است که حیثیت فرد توسط دیگران (مثلاً از طریق افترا) خدشه دار شده است.
- اعاده حیثیت خاص: مربوط به افرادی است که به دلیل ارتکاب جرم و تحمل مجازات، دچار محرومیت های اجتماعی شده اند و پس از گذراندن دوره مشخصی و با رعایت شرایط قانونی، تقاضای رفع این محرومیت ها و حذف آثار سوء پیشینه را دارند.
نمونه شکواییه
در ادامه، دو نمونه شکواییه ساده برای افترا و نشر اکاذیب آورده شده است. این نمونه ها صرفاً جهت آشنایی است و باید توسط وکیل متخصص و متناسب با جزئیات هر پرونده تکمیل و تنظیم شوند.
نمونه شکواییه افترا
بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
موضوع: شکواییه افترا (ماده 697 قانون مجازات اسلامی)
شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
نشانی: [نشانی کامل شاکی]
شماره تماس: [شماره تماس شاکی]
مشتکی عنه:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)
کد ملی: [کد ملی مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)
نشانی: [نشانی کامل مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)
شماره تماس: [شماره تماس مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)
شرح شکواییه:
با سلام و احترام،
به استحضار می رساند اینجانب/موکل، در تاریخ [تاریخ وقوع جرم]، توسط مشتکی عنه محترم، مورد افترا قرار گرفته ام. ایشان به طور صریح و علنی، جرم [نام جرم نسبت داده شده، مثال: سرقت، کلاهبرداری، اختلاس] را به اینجانب/موکل نسبت داده اند. این نسبت دادن از طریق [وسیله ارتکاب، مثال: درج در روزنامه X به شماره Y، سخنرانی در جلسه عمومی Z، ارسال پیام در شبکه اجتماعی A] صورت پذیرفته است و محتوای آن به شرح ذیل می باشد: [عبارت دقیق نسبت داده شده یا خلاصه ای از آن].
این در حالی است که ادعای مطرح شده کاملاً کذب بوده و اینجانب/موکل هیچ گاه مرتکب جرم مذکور نشده ام و مشتکی عنه نیز تاکنون نتوانسته صحت ادعای خود را اثبات نماید.
ضمناً مدارک و مستندات شامل [ذکر مدارک، مثال: کپی روزنامه، اسکرین شات پیام ها، شهادت شهود] ضمیمه شکواییه می باشد.
لذا با توجه به عدم توانایی مشتکی عنه در اثبات صحت انتساب و ضرر و لطمه وارده به حیثیت و آبروی اینجانب/موکل، مستنداً به ماده 697 قانون مجازات اسلامی، از محضر محترم تقاضای رسیدگی و تعقیب کیفری مشتکی عنه و صدور حکم مقتضی را دارم.
با تشکر و احترام
[امضا و تاریخ]
نمونه شکواییه نشر اکاذیب (شامل فضای مجازی)
بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
(در صورت جرم رایانه ای: ریاست محترم دادسرای جرائم رایانه ای [نام شهرستان])
موضوع: شکواییه نشر اکاذیب (ماده 698 قانون مجازات اسلامی / ماده 18 قانون جرائم رایانه ای)
شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
نشانی: [نشانی کامل شاکی]
شماره تماس: [شماره تماس شاکی]
مشتکی عنه:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)
کد ملی: [کد ملی مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)
نشانی: [نشانی کامل مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)
شماره تماس: [شماره تماس مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)
شناسه کاربری/آیدی در فضای مجازی: [در صورت نیاز]
شرح شکواییه:
با سلام و احترام،
به استحضار می رساند اینجانب/موکل، در تاریخ [تاریخ وقوع جرم]، توسط مشتکی عنه محترم، مورد نشر اکاذیب قرار گرفته ام. ایشان با سوءنیت [قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی/مقامات رسمی] و به وسیله [وسیله ارتکاب، مثال: ارسال نامه به اداره X، انتشار مطلبی در کانال تلگرامی Y، درج پستی در صفحه اینستاگرام Z]، اقدام به اظهار اکاذیب/انتشار اعمال خلاف حقیقت به شرح ذیل نموده اند: [متن دقیق اکاذیب یا خلاصه ای از آن].
این مطالب/اعمال، خلاف واقعیت بوده و قصد مشتکی عنه از انتشار آن ها [ذکر هدف، مثال: وارد آوردن ضرر مادی/معنوی به اینجانب/موکل، تشویش اذهان عمومی، تخریب اعتبار شغلی اینجانب/موکل] بوده است.
ضمناً مدارک و مستندات شامل [ذکر مدارک، مثال: تصویر نامه، اسکرین شات از پست اینستاگرام/پیام تلگرام، شهادت شهود] ضمیمه شکواییه می باشد.
لذا با عنایت به کذب بودن مطالب منتشر شده و قصد مجرمانه مشتکی عنه، مستنداً به ماده 698 قانون مجازات اسلامی و/یا ماده 18 قانون جرائم رایانه ای، از محضر محترم تقاضای رسیدگی و تعقیب کیفری مشتکی عنه و صدور حکم مقتضی را دارم.
با تشکر و احترام
[امضا و تاریخ]
نتیجه گیری
تهمت، افترا و نشر اکاذیب مفاهیمی حقوقی با پیچیدگی های خاص خود هستند که در جوامع انسانی، همواره به عنوان ابزاری برای لطمه زدن به حیثیت و اعتبار افراد به کار گرفته شده اند. در این مقاله، تلاش شد تا با ارائه تعاریف قانونی، تشریح ارکان، بیان مجازات ها و بررسی تفاوت های میان آن ها، تصویری شفاف از این جرایم علیه حیثیت معنوی ارائه شود. درک این تفاوت ها اهمیت حیاتی دارد، چرا که هر یک از این جرایم، شرایط تحقق و مجازات های مخصوص به خود را دارند و تشخیص صحیح آن ها، گام نخست در پیگیری قانونی و احقاق حق است.
مسئولیت پذیری در گفتار، نوشتار و به ویژه در فضای پرسرعت و گسترده مجازی، بیش از پیش ضروری به نظر می رسد. هر فردی در جامعه، چه در مقام شاکی و چه در جایگاه متهم، باید از حقوق و تکالیف خود در برابر تهمت، افترا و نشر اکاذیب آگاه باشد. توصیه می شود در صورت مواجهه با چنین مسائلی، حتماً از مشاوره وکلای متخصص بهره مند شوید تا با اتخاذ رویکرد قانونی صحیح، از حیثیت و آبروی خود دفاع کرده و از پیامدهای ناخواسته قضایی جلوگیری کنید. آگاهی، بهترین سپر در برابر آسیب های احتمالی است.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "راهنمای جامع: تهمت، افترا، نشر اکاذیب (تفاوت و مجازات)" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، اگر به دنبال مطالب جالب و آموزنده هستید، ممکن است در این موضوع، مطالب مفید دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "راهنمای جامع: تهمت، افترا، نشر اکاذیب (تفاوت و مجازات)"، کلیک کنید.