نمونه شکایت سرقت ادبی

اگر اثر ادبی شما مورد سرقت قرار گرفته و به دنبال راهکار قانونی هستید تنظیم نمونه شکایت سرقت ادبی اولین گام برای احقاق حقوق مؤلف و پیگیری جرم سرقت ادبی است. این اقدام شامل شناخت تعریف انواع قوانین مصادیق جرم و نحوه شکایت است.

سرقت ادبی به معنای استفاده غیرمجاز از آثار ادبی هنری یا علمی دیگران و ارائه آن به نام خود است. این عمل شامل کپی‌برداری بازنویسی یا اقتباس بخش‌هایی از یک اثر بدون ذکر منبع و نام پدیدآورنده اصلی است. در واقع هرگونه تصرف در مالکیت فکری شخص دیگر در حوزه ادبیات بدون کسب اجازه یا رعایت حقوق مربوطه مصداق سرقت ادبی محسوب می‌شود. این مفهوم نه تنها شامل متون مکتوب می‌شود بلکه آثار شفاهی نمایشنامه‌ها اشعار و سایر فرم‌های بیان ادبی را نیز در بر می‌گیرد.

از منظر حقوقی سرقت ادبی نقض حقوق مالکیت فکری و به طور خاص حقوق پدیدآورندگان (حقوق مؤلف) محسوب می‌شود. این حقوق شامل حق انحصاری نشر پخش عرضه اجرا و بهره‌برداری مادی و معنوی از اثر است. قوانین مربوط به حمایت از حقوق مؤلفان مصنفان و هنرمندان چارچوب قانونی لازم برای مقابله با سرقت ادبی را فراهم می‌کنند. سرقت ادبی می‌تواند هم جنبه حقوقی (مطالبه خسارت) و هم جنبه کیفری (مجازات مرتکب) داشته باشد و بسته به نوع و میزان تصرف در اثر تبعات متفاوتی برای سارق ادبی در پی خواهد داشت.

قوانین اصلی مربوط به سرقت ادبی در ایران عمدتاً در قانون حمایت حقوق مؤلفان مصنفان و هنرمندان مصوب سال ۱۳۴۸ و اصلاحات بعدی آن گنجانده شده است. این قانون حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان آثار ادبی هنری و علمی را به رسمیت شناخته و برای نقض این حقوق مجازات‌های کیفری و امکان پیگیری حقوقی برای جبران خسارت را پیش‌بینی کرده است. مواد مختلف این قانون به تعریف اثر حقوق پدیدآورنده مدت زمان حمایت و جرایم و مجازات‌های مربوط به نقض حقوق مالکیت فکری می‌پردازند و مبنای قانونی طرح شکایت سرقت ادبی را تشکیل می‌دهند.

سرقت ادبی به اشکال گوناگونی رخ می‌دهد که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند و ممکن است در شدت و ضعف عمل مجرمانه متفاوت باشند. شناخت این انواع برای تشخیص دقیق سرقت و تنظیم شکواییه مناسب اهمیت دارد. این دسته‌بندی‌ها کمک می‌کنند تا ماهیت تصرف در اثر و میزان تخلف صورت‌گرفته به درستی شناسایی شود و مستندات لازم برای اثبات جرم جمع‌آوری گردد.

این نوع سرقت شامل کپی کردن دقیق و کلمه به کلمه بخش یا تمام یک اثر بدون ذکر منبع است. در سرقت ادبی مستقیم سارق هیچ تلاشی برای تغییر کلمات یا ساختار جملات نمی‌کند و متن اصلی را عینا به نام خود منتشر می‌نماید. این شکل از سرقت به راحتی قابل تشخیص است و اثبات آن معمولاً ساده‌تر از انواع دیگر است زیرا تطابق کامل متون دلیلی قاطع بر عمل سرقت است.

در سرقت ادبی غیر مستقیم سارق با تغییرات جزئی در کلمات ساختار جملات یا ترتیب پاراگراف‌ها تلاش می‌کند تا متن اصلی را بازنویسی کرده و آن را به عنوان اثر خود معرفی کند. در این حالت ایده ساختار کلی استدلال‌ها یا اطلاعات محوری از اثر اصلی گرفته شده اما با تغییرات سطحی ارائه می‌شود. اثبات این نوع سرقت ممکن است دشوارتر باشد و نیاز به تحلیل دقیق‌تر محتوا و مقایسه عمیق‌تر با اثر اصلی دارد.

سرقت ادبی وصله‌ای یا موزاییکی زمانی رخ می‌دهد که سارق بخش‌هایی از آثار مختلف را کپی کرده و آن‌ها را مانند تکه‌های یک پازل کنار هم قرار می‌دهد تا اثری جدید خلق کند بدون آنکه منبع هیچ یک از قطعات را ذکر نماید. این نوع سرقت ترکیبی از کپی مستقیم و بازنویسی است و تشخیص آن نیز نیازمند بررسی دقیق و شناسایی منابع متعدد استفاده شده است. اثر حاصل ممکن است انسجام کمتری داشته باشد اما تلاش برای پنهان کردن منشأ بخش‌های مختلف در آن مشهود است.

سرقت ادبی از خود یا خودانتحالی به معنای استفاده مجدد یک پدیدآورنده از آثار قبلی خود و انتشار آن به عنوان اثری جدید بدون اشاره به انتشار قبلی است. این عمل در محیط‌های دانشگاهی و پژوهشی که انتظار تولید محتوای اصیل و جدید وجود دارد مصداق تخلف اخلاقی و حتی علمی محسوب می‌شود. هرچند ممکن است از نظر حقوقی پیچیدگی‌های خاص خود را داشته باشد اما در بسیاری از موارد به ویژه در قراردادهای نشر یا تعهدات اخلاقی پذیرفته نیست.

سرقت ادبی علاوه بر اینکه نقض حقوق مدنی پدیدآورنده است در بسیاری از موارد به عنوان یک جرم کیفری نیز شناخته می‌شود. قانون‌گذار برای حمایت جدی‌تر از حقوق مالکیت فکری اقداماتی را که مصداق تجاوز به این حقوق هستند جرم‌انگاری کرده و برای مرتکبین آن‌ها مجازات تعیین نموده است. این جنبه کیفری امکان پیگیری از طریق مراجع قضایی و اعمال مجازات بر سارق را فراهم می‌آورد و جنبه بازدارندگی بیشتری دارد. جرم سرقت ادبی به طور کلی در دسته جرایم علیه مالکیت فکری قرار می‌گیرد.

قانون برای برخی از مصادیق مشخص تجاوز به حقوق پدیدآورندگان عنوان مجرمانه در نظر گرفته است. این مصادیق به تفصیل در قانون حمایت حقوق مؤلفان مصنفان و هنرمندان ذکر شده‌اند و مبنای طرح شکایت کیفری قرار می‌گیرند. شناخت دقیق این مصادیق برای تطبیق عمل ارتکابی با عنوان مجرمانه و تنظیم شکایت‌نامه کیفری ضروری است و به شاکی کمک می‌کند تا ادعای خود را به درستی مستند کند.

هرگونه اقدام به تکثیر انتشار توزیع یا عرضه عمومی یک اثر ادبی هنری یا علمی بدون کسب اجازه از پدیدآورنده یا ناشر قانونی آن جرم محسوب می‌شود. این شامل چاپ غیرمجاز کتاب تکثیر و فروش غیرقانونی نرم‌افزار پخش بدون اجازه فیلم یا موسیقی و عرضه غیرقانونی هر نوع اثر مورد حمایت قانون است. این اعمال به طور مستقیم به حقوق مادی پدیدآورنده لطمه وارد می‌کنند.

ترجمه یک اثر نیز مانند خود اثر اصلی مورد حمایت قانونی است. بنابراین هرگونه چاپ پخش یا نشر ترجمه‌ای که متعلق به شخص دیگری است بدون اجازه مترجم جرم محسوب می‌شود. این حمایت از ترجمه اهمیت کار مترجمان و حق آن‌ها بر اثر خلاقانه خود را نشان می‌دهد و از سوءاستفاده از زحمات آن‌ها جلوگیری می‌کند.

استفاده از نام و عنوان یک اثر که قبلاً به ثبت رسیده یا شناخته شده است به نحوی که موجب گمراهی عمومی شود و این تصور را ایجاد کند که اثر جدید مرتبط با اثر اصلی است می‌تواند مصداق جرم باشد. عنوان اثر نقش مهمی در شناسایی و تمایز آن دارد و سوءاستفاده از آن به اعتبار پدیدآورنده اصلی و اثر او لطمه وارد می‌کند.

اقتباس به معنای تغییر یا تنظیم یک اثر برای استفاده در قالب یا رسانه‌ای دیگر است (مانند تبدیل رمان به فیلمنامه یا نمایشنامه). اگر این اقتباس بدون اجازه پدیدآورنده اصلی صورت گیرد و حقوق او را نقض کند جرم محسوب می‌شود. اقتباس غیرقانونی خلاقیت و حق کنترل پدیدآورنده بر نحوه ارائه اثرش را نادیده می‌گیرد.

هرگونه تغییر تحریف یا دخل و تصرف در اثر ادبی هنری یا علمی که بدون اجازه پدیدآورنده صورت گیرد و به تمامیت اثر یا شهرت و اعتبار پدیدآورنده لطمه وارد کند جرم است. این شامل سانسور غیرقانونی تغییر محتوا یا شکل اثر به نحوی که منظور اصلی پدیدآورنده را مخدوش کند می‌شود. این جرم به طور خاص به حقوق معنوی پدیدآورنده مربوط است.

قانون برای مرتکبین جرم سرقت ادبی و مصادیق آن مجازات‌های کیفری تعیین کرده است. این مجازات‌ها بسته به نوع جرم میزان خسارت وارده و تشخیص قاضی می‌تواند شامل جزای نقدی و یا حبس باشد. هدف از تعیین مجازات بازدارندگی از ارتکاب این جرایم و حمایت قاطع از حقوق پدیدآورندگان است. علاوه بر مجازات کیفری پدیدآورنده متضرر می‌تواند از طریق مراجع حقوقی مطالبه جبران خسارات مادی و معنوی وارده را نیز بنماید.

مرجع اصلی برای طرح شکایت کیفری در جرم سرقت ادبی دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم یا محل اقامت متهم است. شاکی باید با مراجعه به دادسرا شکواییه خود را تنظیم و ارائه نماید. پس از ثبت شکواییه پرونده برای تحقیقات مقدماتی به یکی از شعب بازپرسی یا دادیاری ارجاع داده می‌شود. در صورت تکمیل تحقیقات و احراز وقوع جرم پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری ارسال خواهد شد. همچنین برای پیگیری حقوقی و مطالبه خسارت شاکی می‌تواند به دادگاه حقوقی مراجعه کند.

برای طرح شکایت سرقت ادبی ارائه مدارک و مستندات لازم برای اثبات مالکیت اثر اصلی و وقوع سرقت ضروری است. این مدارک معمولاً شامل نسخه اصل اثر مورد حمایت (مانند کتاب مقاله شعر) گواهی ثبت اثر در مراجع ذی‌ربط (در صورت وجود) نسخه‌ای از اثر سارق که حاوی بخش‌های سرقت شده است و هرگونه مدرک دیگری که نشان‌دهنده تقدم انتشار اثر شاکی و یا میزان تصرف در آن باشد می‌شود. جمع‌آوری دقیق این مدارک نقش حیاتی در موفقیت شکایت دارد.

نحوه شکایت از سرقت ادبی شامل چند مرحله اصلی است. ابتدا شاکی باید مدارک و مستندات لازم را جمع‌آوری کند. سپس با تنظیم یک شکواییه (برای پیگیری کیفری) یا دادخواست (برای پیگیری حقوقی) به مراجع قضایی ذی‌ربط مراجعه نماید. شکواییه باید حاوی مشخصات شاکی و متهم شرح دقیق واقعه سرقت زمان و مکان تقریبی وقوع جرم و دلایل و مستندات اثبات جرم باشد. پس از ثبت شکواییه پرونده در جریان رسیدگی قضایی قرار گرفته و مراحل تحقیق دادرسی و صدور حکم طی خواهد شد.

شکواییه سرقت ادبی سندی رسمی است که شاکی برای آغاز فرآیند کیفری علیه سارق تنظیم می‌کند. این فرم معمولاً شامل بخش‌هایی برای درج اطلاعات هویتی شاکی و متهم موضوع شکایت (سرقت ادبی و مصادیق قانونی آن) شرح کامل واقعه شامل نحوه و زمان و مکان سرقت ادله اثبات جرم (مانند ارائه نسخ آثار) و درخواست رسیدگی و مجازات متهم است. تنظیم دقیق و کامل شکواییه با ذکر مستندات قانونی مربوط به جرم در پیشبرد پرونده بسیار مؤثر است و می‌توان از نمونه‌های موجود به عنوان راهنما استفاده کرد.

جرم سرقت ادبی به طور کلی از جرایم قابل گذشت محسوب نمی‌شود. این بدان معناست که حتی اگر شاکی خصوصی (پدیدآورنده متضرر) رضایت دهد جنبه عمومی جرم همچنان باقی است و دادستان می‌تواند پیگیری کیفری پرونده را ادامه دهد. البته در برخی مصادیق خاص یا با توجه به شرایط پرونده و قوانین مرتبط ممکن است استثنائاتی وجود داشته باشد اما اصل بر غیرقابل گذشت بودن این جرم است تا حمایت از حقوق مالکیت فکری به صورت جدی تضمین شود.

سرقت علمی به طور خاص به استفاده غیرمجاز از ایده‌ها داده‌ها نتایج پژوهش‌ها یا متن آثار علمی دیگران در مقالات پایان‌نامه‌ها کتب دانشگاهی و سایر تولیدات علمی اشاره دارد. تفاوت اصلی آن با سرقت ادبی در حوزه کاربرد و نوع آثار مورد سرقت است؛ سرقت علمی بر آثار با ماهیت علمی و پژوهشی تمرکز دارد در حالی که سرقت ادبی دامنه وسیع‌تری از جمله آثار هنری و ادبی را در بر می‌گیرد. هرچند هر دو نقض حقوق مالکیت فکری هستند اما مصادیق و پیامدهای آن‌ها در محیط‌های دانشگاهی و پژوهشی (برای سرقت علمی) و حوزه نشر عمومی و هنری (برای سرقت ادبی) ممکن است متفاوت باشد.

حضور وکیل متخصص در دعاوی مربوط به سرقت ادبی می‌تواند نقش بسیار مهمی در موفقیت پرونده ایفا کند. وکیل با تسلط بر قوانین مالکیت فکری و رویه‌های قضایی می‌تواند در جمع‌آوری مستندات تنظیم دقیق شکواییه یا دادخواست ارائه لوایح دفاعی و پیگیری مراحل مختلف پرونده در دادسرا و دادگاه به شاکی کمک کند. وکیل همچنین می‌تواند در مذاکرات برای سازش یا مطالبه خسارت نماینده موکل خود باشد و حقوق او را به بهترین نحو ممکن تأمین نماید.

سوء نیت مرتکب در ارتکاب جرم سرقت ادبی چه نقشی دارد؟

در اغلب جرایم مربوط به سرقت ادبی احراز سوء نیت (قصد مجرمانه یا آگاهی از غیرقانونی بودن عمل) برای اثبات وقوع جرم ضروری است. مرتکب باید با علم به اینکه اثر متعلق به دیگری است و بدون اجازه اقدام به نقض حقوق پدیدآورنده کرده باشد.

چه کسی به عنوان شاکی جرم سرقت ادبی شناخته می‌شود؟

شاکی اصلی در جرم سرقت ادبی پدیدآورنده اثر اصلی است که حقوق او مورد تجاوز قرار گرفته است. در صورت فوت پدیدآورنده ورثه او می‌توانند به عنوان قائم مقام قانونی طرح شکایت نمایند. همچنین ناشر یا نماینده قانونی پدیدآورنده نیز ممکن است در شرایط خاص حق شکایت داشته باشند.

آیا اقتباس از آثار ادبی هنری و علمی بدون درج نام اثر مورد اقتباس و پدیدآورنده آن جرم است؟

بله طبق قانون حمایت حقوق مؤلفان مصنفان و هنرمندان هرگونه اقتباس یا استفاده از اثر دیگری بدون ذکر نام پدیدآورنده و عنوان اثر اصلی نقض حقوق پدیدآورنده محسوب شده و در بسیاری موارد مصداق جرم یا تخلف حقوقی است.