نخستین زبانی که «نوشته» شد چه بود؟

به گزارش ام ویک، به نقل از فرادید، در دنیای مدرن، تصور زندگی بدون نوشتن دشوار است. نوشتن اطلاعات از طریق علائم نمادین، ستون اساسی عملکرد تمدن بشری است که بدون آن ما در تاریخ گم می‌شدیم.

در واقع، می‌توان گفت اگر نوشتن به طور کامل از بین می‌رفت، تمدن نیز از بین می‌رفت! اهمیت کلام مکتوب همین است. حالا این پرسش مطرح می‌شود که زبان نوشتاری از چه زمانی آغاز شده است؟

آغاز تمدن بشری

گسترش کشاورزی در غرب اوراسیا

گونه انسان صدها هزار سال وجود داشته و در اکثریت قریب به اتفاق این زمان، انسان‌ها به عنوان شکارچی‌گردآورنده می‌زیستند. زندگی عشایری بوده و  زمان احتمالاً به صورت چرخه‌ای در نظر گرفته می‌شده و به عنوان چیزی که آغاز و پایان دارد. 

اما وضعیت امور حدود ۱۵ هزار سال پیش تغییر کرد. چرایی این اتفاق موضوع یک بحث بزرگ است. چندین دهه، تئوری پذیرفته‌شده این بود که این کار به دلیل نیاز به مراقبت از محصولات انجام شد، چون منبع غذایی پربارتری بود. اکتشافات جدیدتر، مانند اکتشافات گوبکلی تپه، نشان داد حرکت از شکارچی‌گردآورنده به یک جامعه کشاورزی به دلیل تمایل به نزدیک ماندن به مکان‌های مذهبی انجام شده است. بنابراین زندگی بی‌تحرک زمینه‌ساز اختراع کشاورزی شد. 

دلیل این امر هر چه که باشد، کشاورزی به قدر کافی مواد غذایی فراهم کرد که انسان دیگر مجبور نبود تمام وقتش را صرف بقاء کند. به این ترتیب انسان‌ها توجهشان را به مشاغل دیگری مانند سفالگری، بافندگی و اهلی کردن حیوانات وحشی معطوف کردند. در نهایت نیاز به زبان ایجاد شد و سیستم‌های نوشتاری رفته رفته به وجود آمدند. 

نخستین تمدن‌ها

لوحی از دوره آغاز نگارش مربوط به ۳۱۰۰ تا ۲۹۰۰ قبل از میلاد

«تمدن» نخستین بار در خاورمیانه و اطراف بین‌النهرین و رود نیل در منطقه‌ای به نام هلال حاصلخیز ظاهر شد. تمدن‌های اولیه‌ای که آنجا ظهور کردند به جوامع پیچیده‌ای تبدیل شدند که برای اداره جامعه به اسناد مکتوب نیاز داشتند. 

طبیعیست این تمدن‌ها بودند که نخستین سیستم‌های نوشتاری شناخته‌شده در تاریخ را اختراع کردند. تمدن سومری و مصری نخستین تمدن‌ها بودند و هر دو تمدن سیستم‌های نوشتاری منحصر به خودشان را داشتند. در حالی که هیروگلیف مصری کمی قبل از ۳۱۰۰ قبل از میلاد اختراع شد، این سومری‌ها بودند که نخستین بار کلمات خود را حدود ۳۵۰۰ قبل از میلاد نوشتند.

لوحی به خط میخی از نیپور، حدود ۲۳۰۰ تا ۲۱۰۰ قبل از میلاد

نخستین بار از خط سومری که قدیمی‌ترین سیستم نوشتاری ثبت‌شده است، حدود ۵۵۰۰ سال پیش استفاده شد. این خط در طول عمر خود تغییرات اساسی و تکاملی را پشت سر گذاشت و به خط میخی معروف شد. این سیستم به شکل یک سری تکواژهای واژه‌نگارانه آغاز شد که تصور می‌شد نمایانگر نیاز به دفترداری و ثبت امور مختلف هستند. با افزایش نیاز به انتقال ایده‌های پیچیده‌تر، این خط کاربردهایی خارج از اهداف اداری پیدا کرد و به نماینده مکتوب زبان سومری تبدیل شد. 

این خط با استفاده از قلم نی روی خاک رس نوشته میشد. نیاز به سریع‌تر نوشتن منجر به ساده‌سازی نمادها شد و تصاویر به اندیشه‌نگاشت‌هایی تبدیل شدند که به راحتی قابل‌تشخیص بودند (خط میخی با مجموعه‌ای از خطوط و برش‌های متمایز). تکامل دیگر این خط به شکل نمادهای هجایی بود، یعنی تصاویری که به جای کلمات، صداها را نشان می‌دادند. کلمات را میشد بجای ابزارهای اندیشه‌نگاشت از طریق بازنمایی آوایی نوشت.

این خط در زبان‌های دیگر نیز کاربرد پیدا کرد. پس از اینکه تمدن سومری جایش را به اکدها، بابلی‌ها و آشوری‌ها داد، این خط حفظ شد و برای نمایش زبان‌های این امپراتوری‌ها، پادشاهی‌ها و مردمان استفاده شد.

گزارش نقره‌ای به خط میخی از اوما، نئوسومری، سلسله سوم اور (۲۱۱۲-۲۰۰۴ ق. م) 

بنابراین زبان سومری نخستین زبانی بود که شکل نوشتاری داشت. این زبان متعلق به زمانی است که شواهد باستان‌شناسی آن کمیاب است، بنابراین نظریه‌ها و بحث‌های زیادی درباره آن مطرح شده است. با این حال، می‌توان با خیال آسوده تصور کرد که بیش از پنج هزار سال پیش، یک سومری باهوش آثاری را در خاک رس ایجاد کرد و روندی را آغاز کرد که تمدن بشری را برای همیشه تغییر داد.

پایان خبر ام ویک