از سرانجام حریم تیاتر شهر تا چالش های جشنواره ها

آفتاب نیوز :

کاظم نظری که حالا بیش از 2 سال از حضورش به عنوان مدیر کل هنرهای نمایشی می گذرد، از وضعیت بودجه تیاتر و همراه نبودن دیگر نهادها با این هنر، گله مند است. او البته امیدوار است که با اجرایی شدن سند توسعه تیاتر، دیگر دستگاه ها هم پای کار بیایند.

این گفتگو ام ویک در آخرین روزهای اسفند انجام شد و طی آن درباره مواردی همچون وضعیت حریم مجموعه تیاترشهر، کیفیت برگزاری جشنواره های تیاتر در سال گذشته، مشکلات هنرمندان با شورای نظارت و ارزشیابی و … صحبت کردیم.

بخش اول این گفتگو که درباره مواردی مانند حریم تیاترشهر و کیفیت جشنواره های سال گذشته است، پیش روی شماست.

ـ اجازه بدهید با تیاترشهر شروع کنیم. همه دوستداران فرهنگ و هنر ، از وضعیت این مجموعه دلگیر بودند و آرزومند سر و ساماندهی به آن. اما آنچه این روزها در اطراف این مجموعه انجام شده، نگران کننده است. با وجود منزوی شدن مجموعه، می دانم که به دلیل ایجاد فضای امن کارگاهی، این جداسازی اجتناب ناپذیر است تا کارگران به راحتی بتوانند کار خود را انجام بدهند ولی در حال حاضر تیاتر شهر فقط یک خروجی به بیرون دارد و اگر اتفاقی مشابه آتش سوی های قبلی در این مجموعه رخ بدهد، می تواند فاجعه آفرین باشد.

به نکته خوبی اشاره کردید. به هر حال این یک دیوار کاذب است تا کارگران بتوانند کار خود را انجام بدهند. در مدتی که از نصب این حایل ها گذشته، وزیر ارشاد 5 بار از تیاترشهر بازدید کرده و آخرین هفته اسفند در شورای عالی هنر، قرار شد برای تسریع در این کار، آقای وزیر با آقای زاکانی شهردار تهران،صحبت کند تا کار زودتر به پایان برسد.با پیگیری هایی که داشتیم و بر اساس گفتگو با آقای اسلامی، قرار است بهمن سال آینده پروژه را تحویل بدهند چون طراحان بازه زمانی یک ساله را برای این پروژه تعریف کرده اند. درباره در ورود و خروج هم که خودم هم برای دیدن یک نمایشی، دچار سرگردانی شدم، قرار شد شرکت پیمانکار در دیگری تعیبه کند تا ورود و خروج برای مراجعان به مجموعه آسان تر شود. ضمن اینکه قرار شده یکی دو نگهبان مستقر شوند تا دستفروشان به این فضا ورود نکنند تا کارگران با امنیت کامل کار خود را انجام بدهند.

ـ وضعیت استقرار دستفروشان به کجا رسید؟

متاسفانه شهرداری به قولی که در این باره داده، وفا نکرده است. در حالیکه گفتند استقرار دستفروشان حتی جرم دارد. ما از دادستان تهران حکم گرفتیم که هر کس آنجا بساط کند، بازداشت شود اما با توجه به اینکه آنان هم شهروندان این کشور هستند و اقتصادشان بخصوص در شب عید برایمان مهم بود، سختگیری نکردیم بلکه صبر کردیم تا بعد از ایام نوروز، ورود کنیم. به هر حال برادری مان را به دوستان دستفروش، ثابت کرده ایم.اما این وضعیت نمی تواند تداوم داشته باشد چون در حال حاضر تردد در پیاده رو به سختی صورت می گیرد. خود من که برای دیدن نمایش به تیاتر شهر رفته بودم،برای خروج از مجموعه، به دلیل استقرار دستفروشان در عرض پیاده رو، باید مدام مراقب می بودم که با افراد و اجناس آنان برخورد نکنم. ضمن اینکه تاکنون چند بار میله ها و حتی دیوارهای حایل را با فشار انداخته اند. با این حال همه تلاش مان را کرده ایم که همراهی لازم را با دستفروشان داشته باشیم و حالا شهرداری باید بیشتر پیگیر این مساله باشد چون هم بحث چهره شهر مطرح است و هم مساله شهروندی. شهردار باید مدام از این مکان بازدید کند تا متوجه اتفاقات و وضعیت آن بشود ولی واقعیت این است که شهرداری محترم چنین نکرده. الان دو مساله داریم؛ به جز مساله دستفروشان، به دلیل فعالیت مترو در فضای زیرین تیاتر شهر، باید مجوزهای لازم گرفته شود و همچنین مساله آب و برق در محوطه باید حل شود که برای این کار، نامه نگاری هایمان را انجام داده ایم و شهرداری باید پیگیر باشد تا دوستان بتواند پیگیری اولیه را بکنند. به هر حال آماده سازی متریال، فرایندی دارد و نیازمند آب و برق است که پیمانکار و وزارت ارشاد واقعا پیگیر بوده اند ولی دستگاه های دیگر، انجام این کار را مدام به تاخیر می اندازند.

ـ ظاهرا قرار بود دستفروشان در خیابان سرمد و رو به روی تیاترشهر مستقر شوند؟

بله، قرار بود دوستان شهرداری آن فضا را آماده کنند تا آنجا مستقر شوند و ما هم بتوانیم کارمان را انجام بدهیم تا به سرعت ساخت این دیوار و حریم ، به پایان برسد و مجموعه بتواند به کار خود ادامه بدهد. چون در حال حاضر چهارراه ولیعصر به عنوان یکی از مهم ترین فضاهای دانشگاهی و فرهنگی تهران، چهره خوبی ندارد. درحالیکه باید از نظر زیبایی شناسی، بهترین شمایل را داشته باشد ولی متاسفانه همه این کارها را فقط وزارت ارشاد و پیمانکاری که با آن طرف قرارداد است، انجام می دهند در حالیکه توقع می رود سازمان زیباسازی تهران در این زمینه وارد عمل شود چون بهترین فرصت است برای تقویت جنبه های زیباشناسانه این نقطه از تهران. حتی فرصت مناسبی است که با کمک شهرداری، فضای تبلیغاتی برای تیاتر فراهم کنیم تا به جای این دیوارهای سفید، تبلیغات نمایش ها جایگزین شود. این کار، ضمن تامین فضای زیبای شهری، می تواند روزنه امیدی باشد برای اقتصاد هنر تیاتر ولی متاسفانه ما خیلی تنهاییم.

ـ از نظر تامین بودجه هم وزارت ارشاد آمادگی ساخت حریم را دارد؟

بله بودجه دارد. حتی آقای وزیر در اختتامیه جشنواره تیاتر مساجد هم که به تیاترشهر آمدند، پیگیر فرآیند پیشرفت حریم بودند اما الان بحث پول نیست بلکه بحث همکاری نهادهای دیگر است که مثلا آب و برق سریع تامین شود، مترو همکاری کند چون وقتی شروع به کندن بکنند، به سقف مترو برخورد می کنیم و لازم است که حتما مهندسان مترو را ببینیم ولی این موضوع مدام به تاخیر افتاده و باعث شده زمان را از دست بدهیم، به آقای اسلامی، آقای برکت و … همه اینها را توضیح دادیم. همه این دستگاه ها برای انجام این کار، باید ورود کنند.

ـ بحث بعدی درباره جشنواره های سال گذشته است. ما چند جشنواره مهم داریم؛ فجر، عروسکی، آیینی سنتی و کودک و نوجوان. ولی برخوردی که با جشنواره آیینی سنتی و کودک شد، دردناک بود. فراخوان جشنواره کودک در بدترین زمان ممکن منتشر شد و خود جشنواره هم در زمانی نامناسب برگزار شد. جشنواره آیینی سنتی هم به محلی برای آزمون و خطا تبدیل شد. در حالیکه این جشنواره ها هم مانند جامعه هنری، سرمایه های ما هستند ولی چرا با آنها مانند جشنواره هایی دم دستی برخورد شد؟

حرف شما را قبول دارم اما تلاش همه همکاران بر این بوده که بتوانیم با برنامه ریزی درستی جشنواره ها را برگزار کنیم ولی تا همین سال گذشته با مشکلات زیادی رو به رو بودیم، مانند تصمیم گیری درباره تغییر مکان برگزاری جشنواره کودک. به هر حال این رویداد سال ها در یک استان خاص برگزار و از امکانات وزارت ارشاد استفاده شده به این امید که جشنواره در آنجا رشد کند و این استان میزبان جشنواره ای بسیار مهم و اثرگذار بشود ولی مشکلات استان، ما را گرفتار کرده بود.

ـ چه مشکلاتی؟

مدام با مسیولان استان در چالش بودیم و نتوانستند آن گونه که باید با ما و برنامه های ما هماهنگ شوند. بنابراین مدام امروز و فردا کردند تا اینکه وزیر تصمیم گرفت این جا به جایی صورت بگیرد.

ـ البته منظورم درباره تغییر مکان برگزاری جشنواره نبود. بحثم درباره نوع برخورد با جشنواره بود.

به هر حال این تغییر مکان در برنامه ریزی ما اثرگذار بود و به عنوان نمونه سبب شد فراخوان در شرایطی منتشر شود که همزمان با تعطیلی مطبوعات بود یا زمان برگزاری جشنواره که مناسب نبود. همه عقب افتادگی در زمان برگزاری جشنواره به این دلیل بود که در استان درست برنامه ریزی نشده بود. استان همدان مدام امروز و فردا می کرد و همه سفرهایی که به این استان داشتیم، بی نتیجه ماند. به هر حال از شهری که در طول 15 سال، تجربه برگزاری جشنواره را دارد و از تمام امکانات مادی و معنوی وزارتخانه در زمینه تجهیز سالن ها و دیگر ملزومات جشنواره بهره مند شده، انتظاراتی می رود ولی مشکلاتی که در فرآیند اجرا ایجاد شد، به ما برنمی گردد چون همه تلاش مان این بود که جشنواره را در همدان برگزار کنیم. هنرمندان استان هم از مسیولان خودشان خیلی پیگیر این موضوع بودند چون جشنواره کودک، سرمایه همدان بود ولی مسیولان استان، کوتاهی کردند وقتی که وزیر متوجه شد که تمام پیگیری هایش بی نتیجه است، تصمیم به جا به جایی گرفت با اینکه خودش اهل همدان است. با همه اینها سعی می کنیم امسال این اتفاقات رخ ندهد و دنبال این هستیم که به زودی و حداکثر تا هفته اول اردیبهشت دبیران جشنواره ها را معرفی کنیم تا برای انجام کارهایشان فرصت کافی داشته باشند.

ـ تکه تکه کردن جشنواره آیینی سنتی هم خوب نبود.

در این زمینه آسیب شناسی کردیم. برخی معتقدند خوب نبود و برخی دیگر می گویند خیلی خوب بود. به هر حال برخی از استان های ما خاستگاه و متولی بعضی از گونه های نمایشی آیینی هستند. برگزاری این بخش ها در تهران که سبب می شود فقط مردم پایتخت از آن بهره مند شوند، خوب نیست چراکه این جشنواره ها سهم ملت ایران است. مثلا انتقال جشنواره کودک به اردکان برای ما سخت بود چون باید چرخ را از نو می ساختیم ولی مردم آنجا به شدت خواستار ادامه جشنواره بودند. کودکان آنجا با اشتیاق و شگفتی تمام، برنامه های تریلی سیار کانون پرورش فکری را تماشا می کردند و در مناطق محروم استان، دختر بچه هابا پای برهنه دنبال این تریلی می دویدند. بنابراین اجرای تیاتر برای این مناطق محروم که بچه هایشان تا به حال تیاتر ندیده اند، ضروری است.

ـ درست می فرمایید ولی آزمون و خطا با یک جشنواره معتبر بین المللی که درباره نمایش های آیینی و ملی ماست، شاید چندان خوب نباشد و بهتر است فکر دیگری کنیم.

بله معایبی هم داشت که بخشی از آن به برنامه ریزی برمی گردد. اگر درست برنامه ریزی شود، برگزاری جشنواره در شهرهایی که خاستگاه این گونه های نمایشی است، می تواند خیلی اثرگذار باشد. اگر بحث عدالت اجتماعی و هنری است، باید چنین جشنواره هایی در تمام استان ها برگزار شود بویژه آن استان هایی که خودشان خاستگاه هستند. البته چون این جشنواره دو سالانه است، باز هم باید بررسی و با خبرگان این جشنواره صحبت کنیم تا ببینیم به چه نتیجه ای می رسیم اما در پی این هستم جشنواره ای اختصاصی برای هویت ملی خودمان داشته باشیم.

ـ تا بحث جشنواره هاست، اجازه بدهید درباره فجر هم بگوییم. به هر حال جشنواره ای است شناخته شده که در تقویم جشنواره های جهان ثبت شده و هنرمندان مهمی از کشورهای دیگر در آن نمایش اجرا کرده اند ولی همیشه پاشنه آشیل ما بخش بین الملل است. دوره گذشته هم که خیلی از این نظر ضعیف بودیم. در این سال ها اصرار بر این بوده که از همسایگان خودمان کار دعوت کنیم ولی بسیاری از آنها تیاتر ندارند. مثلا کشورهای عربی چه تیاتری دارند. با این وصف، چرا بخش بین الملل را حذف نکنیم؟

ببییند اگر شما سنگ بنایی را که از قبل گذاشته شده بردارید، دوباره گذاشتن آن، کار بسیار سختی خواهد بود.

ـ درست است ولی آیا اتفاقی که در بخش بین الملل جشنواره فجر گذشته افتاد، خوب بود؟

نه خوب نبود. ولی دست ما نبود. بیش از 300 گروه خارجی، متقاضی شرکت در جشنواره بودند ولی بخش اعظمی از کارها از نظر فرهنگی با ما تناسب نداشتند. بخشی را هم که پذیرفته بودیم، اجرایشان را لغو کردند. حتی عراق هم اجرایش را لغو کرد.

ـ تیاتر عراق که چیزی به تیاتر ما اضافه نمی کند. اصلا برای چه دعوت شان کردیم؟

چرا کار خوب هم دارند که به تیاتر ما اضافه کنند ولی گروه های خوب شان به ایران نمی آیند بلکه به اروپا می روند.

ـ پس چرا باید برای یک کار درجه چند هزینه کنیم؟

کاملا به حرف شما اعتقاد دارم که باید کار خوب بیاید و اگر نیست، این بخش حذف شود اما نمی توانیم چون احیای دوباره آن، خیلی سخت خواهد بود.

ـ نمی توانیم به جای چند کار بی کیفیت، یک گروه درجه یک را دعوت کنیم که کل جشنواره اجرا داشته باشد؟

این به دبیر برمی گردد. دبیری که تجربه و ارتباطات قوی داشته باشد و از همان ابتدا اولویت اولش بخش بین الملل باشد. چون ما جشنواره استانی و منطقه ای را داریم. فراخوان هم که بدهیم، همه شرکت می کنند. هر یک از این جشنواره ها هم دبیر دارند. بنابراین به عنوان دبیر جشنواره، خیلی نباید خود را درگیر مسایل اینها کنیم در حالیکه با دخالت ما، در این بخش ها، اصل کار، از دست می رود. برای بخش بین الملل از همین الان باید رایزنی ها صورت بگیرد و رایزن های فرهنگی ما در  کشورهای گوناگون، با دیدن نمایش ها، کارهای مناسب را انتخاب کنند و به ما انتقال بدهند تا وارد مذاکره شویم و تفاهم نامه و قرارداد ببنیدیم. اگر هم از عهده هزینه ها برنیامدیم، رایزن ما می تواند با نهادهای آن کشور خاص صحبت کند و بگوید این کار نماینده کشور شماست که ما برای اجرا در ایران دعوتش کرده ایم. همین کاری که خود ما انجام می دهیم و بخشی از هزینه ها را تقبل می کنیم چون آن گروه، نماینده کشور ماست. به هر حال این فرآیندها باید انجام شود. فکر می کنید سال هایی که گروه تیاتر آنسامبل یا گروه های خوب دیگری آمده بودند، چه فرآیندی طی شده بود. آقای مدیر کل با سفرا و رایزنان فرهنگی صحبت و آنان را مامور کرده بود که بهترین کارها را دعوت و با مسیولان آن کشور گفتگو کنند تا بعد از تفاهم اولیه، تیم مرکز هنرهای نمایشی کارها را ببیند. یعنی این فرآیندها باید طی شود ولی متاسفانه نمی شود. این مساله را به گردن دبیران قبلی نمی اندازم چون ما برای انتخاب دبیر، دیر اقدام کرده ایم، فرصت کمی برای رایزنی داشتند. از سوی دیگر کسی که دبیر می شود، باید طبق ساختار اداری مرکز عمل کند.

ـ  مگر می تواند خارج از آن عمل کند؟

ببینید، یکی از اشکالات ما این است که دبیر منتخب ما در ذهن خود هزاران آرزو و چشم اندازهایی دارد که متعلق به خود اوست اما باید بداند که دارد با یک سیستم کار می کند و باید خود را با آن وفق بدهد نه اینکه دبیر انتخابی، بخواهد سیستم را اصلاح کند. مثلا یکی از دبیران می گفت 80 مشکل در مرکز هنرهای نمایشی شناسایی کرده ام که برای اصلاح جشنواره فجر، باید حل شود. زمانی که می خواستم مدیر کل بشوم، 120 تا مشکل پیدا کردم که بسیاری از آنها قابل حل نیست. به دبیر هم می گویم شما مساله خودت را انجام بده. حل مسایل سیستم، به عهده من است نه شما. چنین رویکردهایی سبب می شود نتوانند جشنواره را به سمت خاستگاه آن پیش ببرند و در دست اندازهای اداری و مسایلی می افتند که سبب ناراحتی ها و مشکلاتی می شود. امیدوارم امسال این اتفاق نیفتد چون دبیری که انتخاب می کنیم، خودش در سیستم بوده و بعید است دیگر چنین مشکلاتی ایجاد شود.

ـ الان نمی شود چنین کاری کرد؟

چرا. ولی باید دید دبیر جشنواره چقدر در این زمینه ارتباطات دارد و چقدر گروه های بین الملل را می شناسد و می تواند با آنان ارتباط برقرار کند.

ـ پس چگونه کارهای بین الملل جشنواره کودک از جشنواره فجر بهتر بود؟

فضای آن گروه ها خیلی متفاوت است چون هم دبیر جشنواره و هم مرکز استیج مان (اتحادیه جهانی حمایت از تیاتر کودک و نوجوان) ارتباطات خوبی با گروه های بین الملل دارند و گروه های کودک، گروه های دیگر کشورها را به حضور در جشنواره تشویق کرده بودند. با این حال در این دوره رویکرد دیگری داریم تا در بخش بین الملل، جشنواره پرباری داشته باشیم چون فضای ارتباطی ما با دیگر کشورهاست و بازار تیاتر ایران هم محسوب می شود و از همه مهم تر فضای آموزش است. این بخش از جشنواره، فرصتی است برای معرفی نمایش های خوب ما و حتی معرفی کشور.

ـ دبیران جشنواره چقدر از پتانسیل مرکز هنرهای نمایشی یا دبیران دوره های مختلف کمک می گیرند؟

اینها به خود دبیر بازمی گردد و متاسفانه بعضی از دوستان هم از کسانی مشاوره می گیرند که کاملا با اداره کل زاویه دارند و اطلاعات نادرستی به آنان منتقل می کنند.