وقتی تاج اصفهانی به آواز ادیب خوانساری گوش می داد

ام ویک/اصفهان یکی از پیشکسوتان مکتب موسیقی و آواز اصفهان با بیان اینکه جنس صدای هرکسی مُعرف آن شخص است، گفت: یکبار از تاج اصفهانی پرسیدم که در زمان فراغت خود به آواز چه کسی گوش می دهد و او در پاسخ، «نام اسماعیل ادیب خوانساری» را گفت.

اسماعیل ادیب خوانساری، خواننده، ردیف دان و از چهره های نامی مکتب آوازی اصفهان در سال 1280 خورشیدی در شهر خوانسار اصفهان به دنیا آمد پدرش محمودابن ابی القاسم الخوانساری از روحانیون و خوشنویسان بزرگ زمانش بود. او 18 ساله بود که برخلاف میل پدر برای پرداختن به موسیقی رهسپار اصفهان شد و مدت دو سال هر روز به مکتب سید عبدالرحیم، از اساتید آواز در مکتب اصفهان رفت و گوشه ها و دستگاه های مکتب آوازی اصفهان را از وی فرا گرفت. ادیب همچنین سال 1300 خورشیدی به محضر نایب اسدالله استاد یگانۀ نی نوازی رفت و با شیوه های مختلف همراهی ساز با آواز آشنا شد. اسماعیل ادیب خوانساری که نخستین خوانندۀ مرد در رادیوی ملی ایران نیز بود ششم فروردین ماه 1361 درگذشت و در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.

سیدرضا طباطبایی، آوازخوان برجستهٔ مکتب موسیقی و آواز اصفهان در گفت وگو با ام ویک درخصوص تاثیر اسماعیل ادیب خوانساری در آواز اصفهان چنین گفت: اسماعیل ادیب خوانساری از همکلاسی های استاد جلال الدین تاج اصفهانی بود. هردوی آن ها معمم بوده و نزد سید رحیم اصفهانی شاگردی کرده اند، اگرچه سبک هردو، مکتب اصفهان است البته ادیب خوانساری سبک متفاوتی از تاج اصفهانی را انتخاب کرد و خوانش او دارای متانت لطیفی است.

او با بیان اینکه آواز هر کس باید در زمینه خوانش خود مورد بررسی قرار گیرد، ادامه داد: یکبار از تاج اصفهانی پرسیدم که در زمان فراغت خود به آواز چه کسی گوش می دهد و او در پاسخ، نام ادیب خوانساری را گفت. هرکدام از این دو هنرمند در سبک جدایی فعالیت داشتند و هیچ وقت کسی جلوتر از ادیب خوانساری بدین سبک نمی خواند. انتخاب ادیب این بود که به طور ملایم با شعر پیش رود تا اینکه فریاد بزند، و تاج به دلیل اینکه دریای آواز بود، زیاد به پایین توجه نداشت و با بالا خواندنِ خود، جهان آن روز در ایران را دیوانه کرده بود.

این پیشکسوت هنر آواز ایرانی، با بیان اینکه ادیب خوانساری معقولِ مقبول می خواند و ملاحت خاصی در صدای خود داشت که بسیار زیبا بود، گفت: تاج اصفهانی همیشه در آوازهای خود اوجی داشته که ورای اوج ادیب خوانساری بود، ولی هرکدام باید در حال و هوا و زمینه مربوط به خود مورد سنجش قرار گیرند و نمی توانیم برتری تعریف کنیم. اگرچه آن گونه که تاج اصفهانی می خواند، ادیب نمی توانست و اگر بخواهیم نمره لحاظ کنیم، تاج در اوج خوانی برتری دارد و آوازها در اوج جلوه می کنند و نمودار می شوند. اوج را در آوازهای ادیب کمتر دیده ام.

طباطبایی ضمن تاکید به ضرورت توجهِ خوانندگانِ امروز به آثار هنرمندانی مانند اسماعیل ادیب خوانساری و جلال الدین تاج اصفهانی و زنده نگه داشتن یاد آن ها اضافه کرد: بعضی از خواننده ها از همان ابتدا که به میدان خوانندگی آمدند فقط برای تصنیف و ترانه بود؛ من نمی خواهم تصنیف و ترانه را رد کنم چراکه اکنون متداول است اما در قدیم این گونه نبود و فقط آواز می توانست آن عظمت را بیافریند ولی اکنون بعضی از تصنیف ها در حال سنجش موقعیت روز و اوضاع فعلی هستند.

برای مثال، «مرغ سحر» آهنگی ساخته مرتضی محجوبی است که طرفداران آن، عده ای بودند که همیشه از ظلم و ستم شاهان گله داشتند که با این شعر، حال آن ها بهتر می شد. نوارها و صفحه گرامافون به این دلیل مورداستفاده قرار می گرفت که حال دل مردم را بهتر می کرد و شرح حال آن ها بود.

او ادامه داد: به هر جهت، جنس صدای هرکسی معرف آن شخص می شود. بعضی از صداها آن جنسیت را ندارد. گوش می خواهد صدایی که جنسیت دارد را بشنود و از شنیدن آن سیر نمی شود چراکه این صدا، گرم، طنین انداز، بم و رسا است و از آن آتش بیرون می آید. صدای ایرج، گلپایگانی، بنان و.. که هیچ کدام مانند دیگری نیست، نمونه ای از این ها است. اکنون نیز باید این گونه باشد. خواننده باید تصرف و دخالتی کند تا شکل و شمایلی به آواز دهد تا مربوط به خودش باشد و مشخص نباشد که در چه کلاسی دوره دیده است.

این آوازخوان سبک موسیقی اصفهان به ضرورت ترغیب جوانان به گوش دادن آوازهای بزرگان موسیقی و آواز ایران، گفت: رسانۀ قَدَری به نام تلویزیون و رادیو داریم که به آرامی در حال از بین بردن موسیقی سنتی ما است. با روشن کردن رادیو، آواز سنتی نمی شنویم؛ پاپ می خوانند. من که در ایران بزرگ شده ام به دنبال موسیقی چندین هزارساله ای به نام موسیقی ملی و میهنی و به نام ردیف و آوازهای قدیمی هستم که از بزرگان بر جای مانده است. اما می بینیم که برای نسل جدید با عنوان «پاپ سنتی» موسیقی هایی ساخته شده که معنایی ندارد؛ درحالی که یا باید تماماَ سنتی باشد و یا پاپ باشد و بیرون از میدان موسیقیِ ما؛ اما درواقع بویی از موسیقی سنتی دارند ولی قابل قیاس با موسیقی سنتی نیستند. 

طباطبایی اضافه کرد: متاسفانه رسانه ملی آنطور که باید و به طور مداوم موسیقی سنتی ما را پخش نمی کنند یا حداقل نیمی از زمان پخش موسیقی را به موسیقی های سنتی اختصاص نمی دهد و اکثر مواقع موسیقی پاپ در حال پخش است. پاپ در منزلگاه ایرانی جایی ندارد. جوانی که این موسیقی را می پسندد، پذیرای موسیقی سنتی نخواهد بود. آیا این کار به صورت آگاهانه در رادیو و تلویزیون در حال انجام است؟! بسیاری از شاگردانِ من پاپ می خوانند و خودم نیز خیلی به این موضوع فکر می کنم که چگونه موسیقی سنتی را پا بر جای نگه داریم؟ ولی رسانه ملیِ ما از اشاعۀ موسیقی سنتی خودداری کرده است! 

پایان خبر ام ویک