مطبوعات کودک و نوجوان در سالی که گذشت

فهرست نگاری مطبوعات کودک و نوجوان ایران در سال های قبل از انقلاب از حدود یک میان تیتر دو سه صفحه ای در یک کتاب و یا بخشی از یک مقاله مطبوعاتی فراتر نرفت. نخستین کتاب تاریخ نگاری حرفه ای در موضوع ادبیات کودک و نوجوان ایران در سال ۱۳۷۰ و به قلم مرحوم منصور حسین زاده با موضوع مطبوعات کودک و نوجوان از سوی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها منتشر شد؛ با این حال انتشار اولین فهرست مستقل مطبوعات کودک و نوجوان در ایران تا سال ۱۳۷۵ و انتشار کتابچه «نشریات کودک و نوجوان ایران» توسط خانه روزنامه نگاران جوان به تعویق افتاد.

در این فاصله سی ساله از انتشار آن کتابچه تا به امروز هر از چند سالی کوشیده ام با انتشار چند فهرست خواه در قالب کتاب و خواه یادداشت های مطبوعاتی گزارشی از نشریات کودک و نوجوان در حال انتشار ایران ثبت کنم اما این تلاش به میزان کافی پیوسته و منظم و روشمند نبوده است. چند تلاش پراکنده مرتبط توسط چند پژوهشگر ارجمند جوان هم در این سال ها مشاهده شد که متأسفانه تداوم نیافت.

پیش تر در نیمه دوم دهه هفتاد در مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها گزارش های پژوهشی منظمی درباره مطبوعات کودک و نوجوان انجام می شد که متأسفانه به فراموشی سپرده شده. همچنین برگزاری جشنواره مطبوعات کودک و نوجوان توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که در همان دهه هفتاد آغاز شد با فواصلی به دهه نود هم رسید اما پس از آن به خاموشی گرایید و محل دیگری برای رصد و احصای مطبوعات کودک و نوجوان ایران از دست رفت. در حال حاضر گروه نشریات کودک و نوجوان در شورای کتاب کودک تنها مجموعه ای است که به مطالعه مستمر مطبوعات کودک و نوجوان می پردازد. اما این گروه نیز تهیه فهرست جامع نشریات در حال انتشار را دستور کار خود قرار نداده و هر ساله به بررسی و تحلیل موردی دو سه نشریه اکتفا می کند.

غرض اینکه گرچه می دانم انتشار فهرست نشریاتی که طی سال گذشته از انتشار آن باخبر شده ام روش علمی و متقنی نیست و فهرست نگاری قواعد دیگری دارد گمان می کنم در خلاء تهیه و ثبت فهرست نشریات در حال انتشار کودک و نوجوان شاید همین سیاهه هم مفید و مغتنم باشد.

پیش از ارائه این فهرست اشاره کنم که راه روشنی برای اطلاع از فهرست نشریات کودک و نوجوان کشورمان وجود ندارد و فهرست نشریات دارای مجوز در سایت معاونت رسانه ای و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چنین مؤلفه و ممیزه ای را برای نشریات تعریف نکرده و ظاهراً هیأت نظارت بر مطبوعات الزامی برای مشخص شدن سن مخاطبان هر نشریه قرار نداده است. پیگیری تلفنی از کارشناسان اداره کل مطبوعات داخلی هم دسترسی به چنین فهرستی را ممکن نکرد. شنیده ام که به دنبال تلاش های ناموفق قبلی در دهه های هفتاد و نود برای تشکیل انجمن مطبوعات کودک و نوجوان گویا ممکن است مجمع مجازی رسانه ها و در دل آن گروه مطبوعات کودک و نوجوانی شکل بگیرد و برای ساماندهی مسائل مطبوعات کودک و نوجوان من جمله روشن بودن فهرست این نشریات هم فکرهایی صورت پذیرد.

نشریات کودک و نوجوان که طی سال گذشته به دست من رسید و یا به اشکال دیگر از انتشار آنها باخبر شدم از این قرارند:

کیهان بچه ها که دارد به هفتاد سالگی نزدیک می شود و با مدیرمسئولی محمدحسین صلواتیان و سردبیری علی دانشور هر دو هفته یکبار و همراه با ضمیمه شاپرک منتشر می شود.

مجلات رشد هم همچنان تداوم داشتند و به مدیرمسئولی محمدصالح مذنبی منتشر می شدند و تا آنجا که خبر دارم با وجود تغییر دولت و مدیران دولتی هنوز مدیر جدیدی برای آن مجموعه معرفی نشده است. گویا سردبیری سه مجله رشد کودک رشد نوآموز و رشد دانش آموز با نفیسه نجفی قدسی است که پیش تر هیچگاه نام او را در حوزه مطبوعات کودک و ادبیات کودک نشنیده بودیم. سردبیر رشد نوجوان علی اصغر جعفریان و سردبیر رشد جوان هم الهام مقیسه هستند. نشریات به نسبت جدیدتر این مجموعه رشد روشن نوآموز و رشد روشن دانش آموز است که به سردبیری فاطمه رضایی برای کودکان کم بینا و نابینا منتشر می شوند و دیگری رشد برهان ریاضی که در سال های دور در انتشارات مدرسه منتشر می شد و امروزه با سردبیری حسینی نامی ساعی در مجموعه رشد منتشر می گردد. همچنین مجله رشد هنرجو چند سالی است که به نشرریات دانش آموزی این موسسه اضافه شده و سردبیر فعلی آن مهدی عبدالملکی است.

نشریات قدیمی سلام بچه ها و پوپک همچنان به همت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در آن شهر منتشر می شوند اما نشریه سنجاقک سال هاست که به ضمیمه پوپک بدل شده است. مدیرمسئول این نشریات مسعود معینی پور سردبیر پوپک سعید عسگری و سردبیر سلام بچه ها حامد جلالی است.

دوست خردسالان تنها نشریه به جای مانده از نشریات کودک و نوجوان مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی است که در قم به مدیرمسئولی علی کمساری و سردبیری عبدالله حسن زاده به انتشار خود ادامه می دهد.

مؤسسه سروش هم روزگاری سه نشریه برای کودکان و نوجوانان منتشر می کرد. سروش نوجوان که سال هاست تعطیل شده و سروش کودکان و سروش خردسالان نیز به شکل نشریات داخلی در سازمان صداوسیما به مدیرمسئولی و سردبیری علیرضا رحیمی منتشر می شوند اما در کیوسک ها و کتابخانه ها و کتابفروشی ها جلوه نمی یابند. همین طور مجلات شاهد کودکان و شاهد نوجوان هم گرچه در کیوسک ها و کتابخانه ها مشاهده نمی شوند ظاهرا هنوز به شکل درون سازمانی به انتشار خود ادامه می دهند.

 آخرین مجله دولتی برای کودکان که از تداوم انتشار آن در سال گذشته باخبر هستم زمزم است که سی سال است به زبان انگلیسی از سوی بنیاد اندیشه اسلامی برای نوجوانان منتشر می شود و مدیر مسئول و سردبیر فعلی آن مهدی فیاضی و مهدی اخلاقی هستند.

حالا نشریات خصوصی:

نی نی نبات و نبات کوچولو از چهار پنج نشریه قبلی مجموعه نبات باقی مانده اند و از سوی مؤسسه فردای روشن کودک انتشار می یابند. مدیرمسئول نی نی نبات شهرزاد کامکار و سردبیر آن در سال ۱۴۰۳ مصطفی رحماندوست و مدیرمسئول نبات کوچولو مجتبی سادات سرکی و سردبیر آن شهرزاد کامکار است. گویا انتشار این نشریات در اواخر سال گذشته دچار وقفه شد.

قلک هم حالا دیگر یکی از نشریات قدیمی به حساب می آید. صاحب امتیاز این نشریه مؤسسه دایره رنگی ایده آل مدیرمسئولش بهنام تقی پور و سردبیرش معصومه یزدانی است.

عروسک سخنگو هم که از بسیاری نشریات قدیمی تر است و سی و شش ساله شده و به همت زری نعیمی همزمان برای کودکان و بزرگسالان منتشر می شود.

فصل رویش را منیژه پدرامی برای نوجوانان منتشر می کند و باران جوانه را مرضیه احمدی صالح. پیام گردونه نشریه تخصصی کمیک استریپ هم به صاحب امتیازی و مدیر مسئولی عباس خواجه پیری به انتشار خود ادامه می دهد.

اگر فرصتی باشد در یادداشت دیگری نشریات استانی و ضمیمه را هم مرور خواهم کرد.