پارادایم بالقوه سیاست خارجی دولت پزشکیان؛ اصلاحات و اعتدال، تعامل و حل مساله

زینب اسماعیلی: برای شناخت راهبرد پیش‌روی دولت پزشکیان در روابط بین‌الملل می‌توان از مواضع  و همراهان دولتش به نتایجی دست یافت یا پیشنهاداتی ارایه داد. مواضع او در حوزه سیاست‌خارجی در میزگردهای سیاسی و مناظرات انتخاباتی همچنین مقالاتی که تاکنون به نام او در رسانه‌ها منتشر شده،‌بیشتر مبتنی بر تعامل با جهان و عمل‌گرایی بوده‌است. علاوه بر این‌ها، همراهی محمدجواد ظریف با پزشکیان در کارزار انتخاباتی این‌را به ذهن متبادر می‌کند که دولت چهاردهم سیاست خارجی شبیه دولت یازدهم و دوازدهم را دنبال خواهد کرد اگرچه با توجه به تفاوت‌های رخ داده در فضای بین‌المللی تفاوت‌هایی خواهد یافت. می‌توان امیدوار بود که با توجه به گذشت زمان و دیدن آسیب‌ها و منافع،‌ برخی نقصان‌های دولت روحانی دامن‌گیر دولت پزشکیان نشود.  

از چهره‌ها و نام‌هایی که از نزدیکان و حامیان پزشکیان محسوب می‌شوند، می‌توان تا حدود زیادی به طرز تفکری که او در پیش خواهد گرفت، پی برد. اما آنچه در لایه‌های معنایی مکتوم مانده، پارادایم‌هایی است که دولت او می‌تواند با تکیه به آن با جهان سخن بگوید و اینها امتیازاتی است که تیم دیپلماتیک همراه پزشکیان به بهترین نحو می‌تواند از آن استفاده کند.

یکی از اولین حامیان سیاسی پزشکیان، سید محمد خاتمی بود. رییس دولت اصلاحات که پزشکیان در دوره کاندیداتوری، وزارت در دولت دوم او را از افتخارات خود می‌دانست. با انتصاب معاون اول دولت خاتمی، یعنی محمدرضا عارف به معاون اولی دولت پزشکیان، به‌نوعی می‌توان نتیجه گرفت که قرار است مسیر آن دولت ادامه پیدا کند.

اگر چه نباید خیلی خوش‌بینانه نظر داد و تغییرات شگرف جهان در سه دهه اخیر را نادیده گرفت. اما به باور بسیاری تصویر سیدمحمد خاتمی در خارج از مرزهای ایران رییس دولتی است که بیش از چهره سیاسی یک چهره فرهنگی و تمدنی است. او در دولتش دنبال اصلاحات داخلی و خارجی و گفت‌وگو بین تمدن‌های متفاوت بشری بود. در شرایطی که هنوز جهان با رعب و وحشت از اسلامی که تندروهایی مانند داعش در جهان  ترویج می‌کردند، روبه‌رو نشده بود سیدمحمد خاتمی از «اسلام رحمانی» در مجامع بین‌المللی سخن گفت که  اگر دنیا به آن اقبال نشان داده‌بود شاید مسیر تندروی‌هایی مانند داعش یا طالبانیسم بسته می‌شد. یا ایده گفت‌وگوی تمدن ها از سوی خاتمی که امروز جهان بیش از پیش به چنین تفکر انسان‌مدارانه‌ای نیاز دارد. اگر دولت پزشکیان بتواند این مفاهیم اعلای انسانی را از ایران به جهان مخابره‌کند، بخش زیادی از تلاش‌های ایران هراسانه بی ثمر می‌شود.   

پی گرفتن پاراداریم دولت سیدمحمد خاتمی می‌تواند انقلابی در تصویر ایران ایجاد کند که بخش زیادی از مسایلی که ساعتها مذاکره نیاز دارد را به سمت تسهیل ببرد. البته خوش‌بینانه است اگر فکر کنیم تنها با سخن زیبا گفتن مسایل حل می‌شود که اتفاقا نه، باید قبل و بعد از سشخنان زیبا،‌افعال زیبا هم انجام دهیم.

اما بی اغراق می‌توان گفت امتداد مسیر دولت اصلاحات و سیاست خارجی آن دولت، می‌تواند مسیرهای شفاف‌تری را برای دولت منتخب باز کند.
 

مزایا و معایب همراهی ظریف

همراهی محمدجواد ظریف با دولت پزشکیان در هر سطحی باشد،‌ خوشایند دو طیف نیست. تندورهای داخلی و تندروهای خارجی. طیف لابی هوادار اسرائیل که این‌روزها بیش از همیشه فعال هستند، هیچ‌گاه از فردی مانند ظریف خوششان نمی‌آید. اصلی‌ترین سیاست آنها در مواجهه با ایران، ترساندن جهان از ایران است و افرادی مانند ظریف و تیمش به درستی این سیاست را شناخته و برای شکستش استراتژی دارند. در داخل هم مشخص شده که طیفی از تندروهای سوپر انقلابی تا محافظه‌کارانی که دنبال دوگانه‌سازی بی دین یا با دین، غرب‌زده یا شرق‌زده هستند، از ظریف یا تفکر نزدیک به او خوششان نمی‌آید. اما اگر به کارویژه تفکر و همراهی ظریف در بیرون از مرز توجه کنیم، دولت پزشکیان برگ برنده‌ای در دست دارد.

برای فهم دقیق این وضعیت بهتر است به دوران مذاکرات هسته‌ای در فاصله مهرماه ۹۲ تا تیر ۹۴ و بعد از آن تا زمان اجرایی شدن برجام، بازگردیم. فارغ از موفقیت یا عدم موفقیت در اجرای برجام و مناقشه داخلی که در مورد آن به وجود آمد،‌ رفتار و نگاه مقامات کشورهای دیگر به رابطه با ایران، تغییرات محسوسی یافت. فارغ از مقامات کشورهای بزرگ که دوست داشتند با فردی ملاقات کنند که توانسته با ابزار دیپلماسی برای مساله کشورش راه‌حلی پیدا کند، حتی مقامات کشورهای کوچک‌تر و کشورهای متصف در حوزه مقاومت نیز علاقمند دانستن رموز مذاکراتی ظریف بودند. این‌ را می‌شد فارغ از ملاقات‌ها در تلاش خبرنگاران کشورهای مختلف برای پوشش مذاکرات هسته‌ای به خوبی دید. چه بسا اگر مخاطبان آنها اقبالی به مذاکرات نداشتند، مدیران رسانه‌ای آنها را اعزام نمی‌کردند.

حالا همراهی محمدجواد ظریف پشت دولت پزشکیان است. اگرچه در یک‌ماه گذشته او بیشتر درگیر ماجرای مهندسی انتخاب بهترین‌ها برای کابینه بود اما از این پس او با معرفی یک گزینه مناسب برای وزارت خارجه و همفکری دادن می‌تواند مسیر جدیدی برای احیای برجام طراحی کند.

از همراهی ظریف انتظار می‌رود اشتباهات دولت روحانی در عرصه سیاست‌خارجی تکرار نشود و نقاط قوت آن تفکر پررنگ‌تر شود.

پارادایم سیاست‌خارجی دولت روحانی، تنش زدایی و پیشگیری از قوت گرفتن ایران هراسی بود همراه رفع تحریم‌ها و تعامل با جهان. سیاست‌خارجی که به نظر می‌رسد دولت پزشکیان نیز دنبال خواهد کرد تعامل با جهان و توجه به منافع ملی باشد. تحولات منطقه البته نشان می‌دهد مسایل منطقه در این دوره پررنگ خواهد بود و باید امیدوار بود سیاست‌خارجی ایران از جنبه واکنشی و مفعولانه خارج شده و به فعالانه عمل کند.

۳۱۱۳۱۱