خانه سینما چرا از افعی تهران شکایت نمی کند!/ کودکی ما در دهه 60 تلخ تر از این حرف ها بود/ همه اصناف می خواهند مقدس باشند؛ درعین حال جامعه اصلاح شود

حسین قره: کانون محوری این سریال نشان دادن واقعیت های جامعه است، این اثر تلاش می کند تا حالت آیینگی نسبت به طبقه متوسط و دهک پایین تر جامعه ایران داشته باشد، رویاهایی که افراد دارند و محقق نمی شود، نفوذ نیروهای معارض و قدرت نسبت به مردم و همچنین راه حل های مردم برای زندگی در چنین شرایطی، هنوز هم می توان به درون مایه های این اثر اشاره کرد؛ ازجمله اینکه زندگی واقعی قهرمان ندارد و جامعه کلاف پیچیده ای است از افرادی که آسیب می بینند و آسیب می زنند و کماکان زندگی می کنند، همه گناهان یک جامعه را نمی شود به گردن یک جریان و طیف و صنف انداخت؛ بلکه همه ما به نسبت تاثیر و حضور و در مواردی غیاب، در شکل گیری شخصیت خودمان و تاثیر آن در جامعه هم قاصریم و هم قادر.

ویژگی سریال اما نکته دیگری است، این بار خالقان اثر (پیمان معادی و پویا مهدوی زاده در مقام نویسنده، سامان مقدم در مقام کارگردان) از بالا و از دور به جامعه نگاه نکرده اند تا این اثر را بسازند، اتفاقاً از درون خانواده هنرمندان و نویسندگان شخصیت اصلی را انتخاب کرده و ماجرا حول محور آن شخصیت یعنی آرمان بیانی می چرخد.

بیانی نویسنده، منتقد و سینماگری است که برای آنچه هویت اوست، خودش، پدر و مادر، معلم و جامعه در سطح کلان تر نقش و تاثیر داشته اند و صدالبته که خودش تلاش نکرده است تا با تمام مصیبت های زندگی، برای خودش خودآموزی بسازد تا بهتر و خوش تر و اخلاقی تر زندگی کند. نه ارتباط درستی با پدرش دارد و رابطه معناداری با پسرش، اصلاً فرزندش در اولین قسمت ها عنصری مزاحم است که نمی تواند با او ارتباط برقرار کند. اگرچه در میانه بحران هایی که دارد، ارزش های انسانی – اخلاقی زندگی را با پوست و گوشت و استخوانش درک می کند و در این آخرین قسمت نمی تواند دوری فرزندش را تحمل کرده و اشک می ریزد.

جامعه ما (خبری از جوامع دیگر ندارم؛ اما تا آنجا که خوانده ام انسان در بسیاری از پارامترهای خُلقی یکسان است) درگیر قضاوت های تعیین کننده یک سویی ای است، اگر شرایط بد است اصلاً امکان دیدن خوبی و اتفاقات امیدبخش نیست، منظورم اتفاقات کاملاً شخصی است. اگر فضای جامعه بحران زده است؛ دلیلی ندارد که اندک خوبی ها را نبینیم و عکس این هم صادق است که اگر جامعه ای را خوب می دانیم، تصور کنم دیگر در آن هیچ بدی و شری وجود ندارد. جامعه مدرن تنها ویژگی اش نقد مداوم خود است و امروز شما بسیاری از جوامع توسعه یافته را می بینید که شرهای جامعه خود را تحقیق کرده و علمی و صادقانه گزارش می کنند.

آرمان بیانی آدمی منفی باف، ضد اجتماع، دچار غرور و پر از رفتارهای احساسی غیرمعقول است، آدمی که با بچه اش فاصله داشته و با پدرش بی ارتباط است، وسط تمام بحران هایی که دارد، حس پدری را به معنا مسیول جان و روان کسی بودن، عمیقاً درک می کند. ارزش های خانواده ای که ازدست داده می فهمد، تمنایی پوشیده شده از همسرش دارد برای ماندن و زندگی را ازسرگرفتن و ساختن دوباره خانواده و… البته همین آدم آن قدر هم به یک باره موجودی اخلاقی نمی شود و در سکانسی بر اساس یک قضاوت به بچه ای که آسم دارد کمک نمی کند و حتی او را آزار می دهد. خب این نفس زندگی است. البته نقدهایی به فیلمنامه وارد است، به عنوان مثال خانم روان شناس از یک جایی زیادی حضور داشت و… ولی آنچه می گویم نکات کلی است.

برخورد صادقانه و ساختن شخصیت واقعی از پژمان جمشیدی که بازیکن فوتبال بود و چند بازی خوب هم در سینما و تلویزیون داشت در این سریال جذاب است. این دیالوگ که پژمان جمشیدی در نقش پژمان جمشیدی می گوید: «پدرت با من حال نمی کند و علی مصفا را دوست دارد؛ چون او هم مثل پدرت روشنفکر است و…» (البته تقریباً نقل به مضمون). یک وجهی از شخصیت جمشیدی است که اجازه داده است صادقانه با او رفتار شود یا لااقل این تصویری که از او هست را بدون روتوش نشان دهند و ابای نداشته باشد. (شاید واقعاً جمشیدی در خلوتش موسیقی باخ گوش کند؛ اما تصویر ساخته شده از خودش که نهایتاً یساری گوش می دهد را به هم نمی ریزد و همان را نشان می دهد به عبارتی ترسی از قضاوت ندارد و… این منش به خلق صادقانه اثر کمک کرده است.)

شکایت آموزش و پرورش و آموزش روحیه انتقادپذیری

یکی از سرخط خبرهای هفته های گذشته که به افعی تهران مربوط بود، ماجرای شکایت آموزش وپرورش از این سریال است؛ که از قضا دو سه روز گذشته پیمان معادی نسبت به آن واکنش نشان داد و خواست مردم قدر معلمانشان را بدانند. چه آن شکایت ثبت شود چه سازندگان این سریال پیرو آن شکایت به دادگاه بروند و محکوم شوند و… یک اصل با برجا است، ما متولدین 50 و 60 واقعاً روزگار سختی در مدارس داشتیم، این نیست که همه معلمان تنبیه بدنی و روانی می کردند، نکته اینجا که خانواده ها هم اجازه این کار را می دادند. همان مثل معروف که استخوانش از ما و گوشت و پوستش از شما. من دوران ابتدایی را در یکی از قدیم ترین مدارس مشهد گذراندم و باور کنید لفظ تنبه بدنی برای کاری که بعضی از معلمان می کردند، کم است. اگر چه در همان مدرسه معلمانی بودند که ما عاشقشان بودیم از جمله آقای منجمیان که اگر هست عمرش دراز باد و اگر نیست یادش جاودانه.

در آن دوران تاثیر جنگ روی چهره همه ما نشسته بود و فارغ از وجهه اقتصادی و… تقریباً هر محله جوانی که تا دیروز در کوچه فوتبال بازی می کرد را از دست می داد و پیکر پاره پاره اش بازمی گشت و این فقدان ها برای ما خیلی بزرگ بود و مدارس در شکل عمومی از رنج ما کم نمی کردند.

آموزش وپرورش با این اقدام یعنی شکایت از یک سریال نشان داد نه خودش انتقادپذیر است و به همین اساس نه به ما به عنوان جامعه ای که تربیت شده آن هستیم، انتقادپذیری را آموزش داده است. همه اصناف می خواهند مقدس باشند و به صنفشان کسی بد نگوید، اگر اشتباه پزشکی را در فیلم و سریالی نشان دهند جامعه پزشکان غوغا می کنند که به جایگاه رفیع آنان اهانت شده است، اگر به معلمان حتی با یک معلم یا ناظمی خاطی برخوردی صورت گیرد، فریادها بلند می شود که به مقام مقدس معلمی در طول تاریخ بشریت اهانت شده است، شکایت می کنند، درباره پلیس و نیروهای نظامی که اصلاً نمی شود فیلمنامه ای نوشت. خلاصه این جامعه که همه در آن می نالند و مخصوصاً معلمان همیشه روبروی مجلس و جاهای دیگر حضور دارند و حقشان را می خواهند با خود فکر نمی کنند که مسیولین این مملکت را حداقل بخشی از آنان را خودشان و نظام آموزشی که آن را بسط می دادند، تربیت کرده اند.

آموزش در مدارس دهه 60 تلخ تر از این حرف ها بود/ رقابت های کور به جای درس های زندگی

ساختار آموزشی یادشان رفته است حداقل تا دوره ما این رقابت کور شاگرداول و دوم و سوم چه بلایی سر زندگی ما آورد، در کلاس های 40 تا 60 نفره دهه 60 فقط سه نفر موردتوجه بودند و حداقل 47 نفر دیگر در یک رقابت کور فقط طمع برنده شدن و اول بودن به جانشان افتاد و تا امروز هم همه تلاش چند نسل این است که ثابت کنند نفر اول حداقل زندگی خودشان هستند. یک مسابقه و رقابت بی جهت برای نمره گرفتن و… (اگرچه حداقل نمره گرفتن در نظام جدید حذف شده است.) یعنی هیچ نقدی نباید به نظام آموزش وپرورش و معلمان گران مایه کرد، چون فقط معلم هستند و اعضای یک صنف؟ اصلاً بحث بر سر احترام ها و آداب و حفظ حرمت در یک جامعه نیست، آن به جای خود یعنی هیچ معلمی در هیچ کجایی این مملکت خطا نکرده است.

ای کاش آموزش وپرورش که بارها مدل های آموزشی و درسی اش را عوض کرده است، یکبار هم سینه فراخی را به ما مردم آموزش می داد و می پذیرفت که در حرفه آنها نیز افرادی بوده اند که موجب آزار ما در کودکی شده اند. ای کاش آموزش وپرورش به جای انبوه آموزش های غلط و مشق شب های فراوان و آن کیف های سنگین که ما بردیم و شاید امروز هم بچه ها ببرند، درس های زندگی را هم جزیی از دروس می گذاشت و بگذارد تا بچه ها یاد بگیرند که منصفانه قضاوت کنند، روحیه انتقادی داشته باشند، مسیولیت پذیر باشند و جای که لیاقتش را ندارند اشغال نکنند و…

خانه سینما، کانون ملی منتقدان هم شکایت کنند

اگر این مشی درست باشد خانه سینما هم باید از افعی تهران شکایت کند و صدالبته کانون ملی منتقدان چرا که آرمان بیانی تمام تصورات از یک کارگردان و منتقد و در سطحی کلان تر هنرمندان را از بین برده است با آن شخصیت پر از تنش، آن رفتارهای عصبی و پرخاشگر و… . ویژگی افعی تهران این است، همه آدم ها از هر صنف و گروهی که می آیند به آنچه هستند اعتراف می کنند و اینکه یک جای کار می لنگد، از خانم روان شناس گرفته تا مادری که از همسرش می خواهد دست از عروسک سازی بردارد و مثل یک مرد رشوه بگیرد. آرمان بیانی سال ها در اشتباه بوده و نقش منفی زندگی اش پدر اوست درحالی که در آخرین قسمتی که دیدیم سهم مادرش در ویرانی زندگی شان هم آشکار می شود و نکته اصلی این است که ما با همین قضاوت های غلط بزرگ می شویم.

این جامعه با تمام بحران های که دارد، افعی تهران و طعمه هایش که خود شکارچیانی بودند را می سازد که گره اصلی این قصه است.

مریلا زارعی بازیگری که درخشید

در آخر حتماً باید به بازی بسیار دقیق مریلا زارعی اشاره کنم، بازی تاثیرگذار و با شناخت از شخصیت، ایفای نقش پیچیده ای که فرصت چندانی هم در سریال نداشت و باید مختصر و مفید در چند سکانس می آمد و می رفت و خطی تمام در یاد مخاطب می گذاشت.

5757